Neologismen

Nieuwe woorden en bestaande woorden met nieuwe betekenis

Ieder jaar komen er duizenden nieuwe woorden, neologismen, bij. Onder neologismen worden niet alleen nieuwgevormde woorden verstaan, maar ook al bestaande woorden met een nieuwe betekenis. Veel neologismen zijn minder nieuw dan ze lijken, omdat meestal twee al bestaande woorden worden samengevoegd in een nieuwe samenstelling. Bijvoorbeeld bomdatabank, fietssnelweg en hangoudere. Ook zijn er veel nieuwe samenstellingen waarin bestaande woorden verkort zijn. Zoals in alcomobolist 'automobilist die onder invloed van alcohol rijdt', bionade 'biologische limonade' en romkom 'romantische komedie'.

Neologismen in het ANW

Op het Instituut voor de Nederlandse Taal worden neologismen verzameld in digitale bestanden. Een gedeelte van deze neologismen wordt ook opgenomen in het Algemeen Nederlands Woordenboek (ANW), een woordenboek van modern Nederlands. Niet alle nieuwe woorden worden in het woordenboek opgenomen, omdat het merendeel van de neologismen maar kort gebruikt wordt en weer verdwijnt, bijvoorbeeld veel nieuwe woorden op het gebied van mode, zoals jegging 'jeans legging'.

Blijvertjes of beperkt houdbaar?

Neologismen kunnen getest worden op 'houdbaarheid' met behulp van de FUDGE-test, een test die door de Amerikaanse taalkundige Allan Metcalf ontwikkeld is. De letters in het woord FUDGE staan allemaal voor een bepaald kenmerk; de letter F bijvoorbeeld staat voor 'Frequentie'. Ieder nieuw woord kan aan de hand van vijf kenmerken of criteria beoordeeld worden. Lexicografen gebruiken de FUDGE-test als hulpmiddel om te bepalen welke woorden zij in een woordenboek opnemen en welke niet.
De neologismen die in het ANW worden opgenomen worden gedefinieerd, maar hiernaast ook getypeerd naar hun vorm, bijvoorbeeld als samenstelling uit twee zelfstandige naamwoorden (bijvoorbeeld curlingouder). Ook worden de leeftijd en de frequentie van het woord vermeld en de eventuele bedenker. Het ANW biedt dus een schat aan informatie voor onderzoekers van neologismen op onder andere morfologisch, etymologisch en lexicaal gebied.

Neologismen als woordenboeklemma

In de onlineversie van het ANW is al een groot aantal neologismen als woordenboeklemma of als onderdeel daarvan opgenomen. Ook is het mogelijk om zelf de FUDGE-test te doen. Bovendien wordt op onze website iedere week een neologisme in detail behandeld in de rubriek 'Neologisme van de week'.