Niet
zo
slim
;
CRITICI
HEKELEN
NORMERING
VAN
NIEUWE
INTELLIGENTIETESTS
Twee
nieuwe
iq-tests
-
een
voor
kinderen
,
de
ander
voor
volwassenen
-
worden
inmiddels
veel
gebruikt
,
maar
critici
zeggen
dat
ze
niet
deugen
.
"
Tot
de
testnormen
bestormen
zijn
verbeterd
mogen
psychologen
alleen
onder
voorbehoud
iemand
zijn
iq
geven
.
"
De
twee
meestgebruikte
Nederlandse
intelligentietests
zijn
het
afgelopen
jaar
eindelijk
gemoderniseerd
.
Dat
werd
hoog
tijd
,
want
de
WAIS-III
,
voor
volwassenen
van
16
tot
85
jaar
,
vervangt
een
voorganger
van
30
jaar
geleden
.
De
WISC-III
wais-iii
die
het
IQ
van
6
-
tot
17-jarigen
meet
komt
in
de
plaats
van
een
test
die
16
jaar
geleden
uit
kwam
.
Met
een
zucht
van
verlichting
namen
de
testpsychologen
het
nieuwe
testmateriaal
in
gebruik
.
Van
iedere
test
zijn
inmiddels
meer
dan
1.000
exemplaren
verkocht
,
voor
rond
de
1.000
euro
per
stuk
.
Het
oude
beduimelde
testmateriaal
verdween
.
Er
zaten
sterk
verouderde
test-items
in
,
bijvoorbeeld
over
mensen
die
bijna
niemand
meer
kent
,
zoals
de
dichter
Guido
Gezelle
.
De
WAIS-III
kwam
begin
vorig
jaar
op
de
markt
en
afgelopen
zomer
verscheen
de
WISC-III
wais-iii
.
De
W
in
beide
afkortingen
staat
voor
David
Wechsler
,
de
Amerikaanse
testontwikkelaar
die
in
1939
zijn
eerste
intelligentietest
publiceerde
.
De
Wechslertesten
groeiden
uit
tot
een
internationaal
instituut
.
De
WAIS
(
Wechsler
Adult
Intelligence
Scale
)
voert
al
30
jaar
de
lijst
aan
van
in
Nederland
favoriete
psychologische
tests
.
Bijna
40
%
van
alle
testpsychologen
gebruikt
hem
regelmatig
voor
een
intelligentiemeting
.
Prof.dr
.
Jan
Derksen
,
psychodiagnosticus
aan
de
Universiteiten
van
Nijmegen
en
Brussel
:
"
De
WAIS
is
voor
de
psycholoog
wat
de
stethoscoop
is
voor
de
dokter
,
een
breed
bruikbaar
meetinstrument
.
"
De
WISC
(
Wechsler
Intelligence
Scale
for
Children
)
staat
ook
al
30
jaar
in
de
top-tien
van
vaakgebruikte
tests
.
De
nieuwe
WISC-III
wais-iii
vervangt
de
WISC-R
die
in
Nederland
sinds
1986
in
gebruik
is
.
Dat
lijkt
niet
stokoud
,
maar
sommige
test-items
zorgen
inmiddels
voor
verwarring
.
In
die
oude
WISC
krijgen
kinderen
bijvoorbeeld
een
plaatje
met
een
telefoon
te
zien
.
Ze
moeten
zeggen
wat
er
aan
mist
.
Het
juiste
antwoord
is
:
het
snoer
.
Maar
veel
negenjarigen
vinden
een
snoer
geen
noodzakelijk
onderdeel
van
een
telefoon
.
De
ervaring
met
de
nieuwe
WISC
is
nog
beperkt
,
maar
bij
de
WAIS-III
was
de
vreugde
van
de
testpsychologen
van
korte
duur
.
En
ook
de
getesten
werden
vaak
teleurgesteld
door
de
uitslag
.
IQ's
die
met
de
nieuwe
WAIS
werden
gemeten
vielen
vaak
erg
laag
uit
.
Het
vakblad
De
Psycholoog
plaatste
vorig
jaar
december
bijvoorbeeld
een
artikel
van
twee
psychologen
van
het
psychiatrisch
ziekenhuis
Zwolse
Poort
.
Zij
beschreven
enkele
patienten
die
eerder
met
de
30
jaar
oude
WAIS
waren
getest
.
Toen
een
hertest
herfst
getest
herstelt
nodig
was
kregen
ze
de
nieuwe
WAIS-III
voor
hun
neus
.
Een
41-jarige
Turkse
vrouw
zakte
in
IQ
van
114
naar
84
.
Een
19-jarige
Nederlandse
vrouw
daalde
van
86
naar
63
IQ-punten
.
Flynn-effect
Voor
de
lagere
IQ's
die
de
WAIS-III
zou
geven
had
testontwikkelaar
drs.
Josien
Uterwijk
terwijl
uiterlijk
van
uitgeverij
Swets
Test
Publishers
al
gewaarschuwd
.
We
zullen
daar
aan
moeten
wennen
,
schreef
ze
in
een
artikel
waarin
ze
de
WAIS
introduceerde
(
De
Psycholoog
,
juni
2001
)
.
Het
verschil
ontstaat
volgens
Swets
'
testontwikkelaars
testontwikkelaar
door
het
Flynn-effect
.
Flynn
stelde
dat
het
IQ
van
een
bevolking
iedere
tien
jaar
met
ongeveer
3
punten
toeneemt
(
zie
kader
meetfouten
)
.
In
een
land
dat
30
jaar
lang
de
meestgebruikte
IQ-test
voor
volwassenen
niet
vernieuwt
ligt
het
gemiddelde
IQ
inmiddels
rond
de
110
.
Dat
was
goed
voor
ons
zelfgevoel
,
tenminste
als
testpsychologen
niet
zelf
punten
aftrekken
voor
de
veroudering
,
wat
sommigen
in
de
praktijk
doen
en
anderen
niet
.
De
ontwikkeling
van
nieuwe
tests
verloopt
moeizaam
in
Nederland
.
Vanouds
gebeurde
het
aan
de
universiteiten
,
maar
die
zeggen
er
geen
geld
meer
voor
te
hebben
.
Subsidienten
subsidieren
van
wetenschappelijk
onderzoek
vinden
testontwikkeling
geen
uitdagende
wetenschap
en
uitgevers
(
met
Swets
als
jarenlange
monopolist
in
Nederland
)
investeerden
vrijwel
niet
.
De
vorige
Nederlandse
WAIS
was
30
jaar
eerder
genormeerd
.
Uterwijk
terwijl
uiterlijk
nam
in
de
ontwikkelingsfase
van
de
WAIS-III
bij
77
proefpersonen
de
nieuwe
WAIS
af
en
een
paar
weken
later
de
oude
.
Op
de
oude
WAIS
scoorden
zij
gemiddeld
maar
liefst
20
IQ-punten
hoger
.
Theoretisch
gezien
is
zo'n
IQ-sprong
geen
ramp
.
Een
IQ
geeft
de
relatieve
score
van
een
geteste
persoon
ten
opzichte
van
een
normgroep
van
dezelfde
leeftijd
.
Het
probleem
is
echter
dat
overheid
,
verzekeraars
en
onderwijsorganisaties
steeds
vaker
absolute
IQ's
als
grens
hanteren
bij
soms
zeer
ingrijpende
beslissingen
.
De
Nederlandse
Gezondheidsraad
opperde
vorige
maand
bijvoorbeeld
om
vrouwen
met
een
IQ
beneden
de
60
verplicht
anticonceptie
te
laten
gebruiken
om
ervoor
te
zorgen
dat
ze
niet
zwanger
worden
.
Vrouwen
met
een
IQ
onder
de
60
zouden
niet
goed
voor
hun
kinderen
kunnen
zorgen
.
Maar
met
welke
test
dat
IQ
moet
worden
gemeten
,
zei
de
Gezondheidsraad
er
niet
bij
.
De
aan
de
afdeling
persoonlijkheidspsychologie
van
de
Rijksuniversiteit
Groningen
verbonden
testtheoreticus
en
testontwikkelaar
dr.
Peter
Tellegen
schudt
meer
voorbeelden
van
het
absoluteren
van
IQ-scores
uit
zijn
mouw
.
Mensen
met
lage
IQ's
komen
voor
speciaal
onderwijs
of
vergoedingen
in
aanmerking
als
hun
IQ
tussen
vaste
waarden
ligt
.
Tellegen
:
"
Het
Landelijk
Centrum
Indicatiestelling
Gehandicaptenzorg
adviseert
over
subsidies
voor
zwakbegaafden
met
het
IQ
als
een
van
de
belangrijkste
criteria
.
"
Psychologen
mogen
ertegen
zijn
dat
een
IQ
als
absolute
getal
wordt
gehanteerd
,
het
gebeurt
toch
.
In
de
loop
van
2002
verscheen
er
,
behalve
verbazing
over
de
lage
scores
,
ook
fundamenteler
kritiek
in
De
Psycholoog
.
Over
de
WAIS-III
schrijven
de
psychologen
Jan
Derksen
en
Michael
Katzko
van
de
Universiteit
van
Nijmegen
dat
het
protocol
voor
de
vertaling
van
een
Amerikaanse
test
niet
is
gevolgd
.
En
dat
de
steekproef
van
16
-
tot
85-jarigen
waar
de
test
op
is
genormeerd
met
745
personen
,
verdeeld
over
zeven
leeftijdsgroepen
en
acht
opleidingsniveaus
,
veel
te
klein
is
.
Zo
zaten
er
maar
9
vrouwen
met
een
wetenschappelijke
opleiding
in
de
steekproef
.
Een
daarop
gebaseerde
norm
,
vinden
Derksen
en
Katzko
,
kan
niet
nauwkeurig
zijn
.
In
een
ander
artikel
(
De
Psycholoog
,
sept
2002
)
analyseerde
Peter
Tellegen
vervolgens
dat
het
opleidingsniveau
in
de
steekproef
van
de
WAIS-III
veel
te
hoog
was
.
En
dat
daardoor
de
normering
niet
goed
is
.
Tellegen
:
"
Er
zaten
te
veel
mensen
met
een
havo
-
en
vwo-opleiding
in
de
steekproef
.
Die
mensen
scoorden
relatief
hoog
en
daardoor
ligt
nu
de
norm
ook
te
hoog
.
Iemand
met
een
wat
lagere
intelligentie
zal
dus
opeens
erg
laag
op
de
WAIS-III
scoren
.
Bovendien
waren
de
ouderen
in
de
steekproef
ook
veel
te
hoog
opgeleid
,
vergeleken
met
de
opleidingsniveaus
in
de
bevolking
.
"
De
lage
intelligentiescore
die
uit
de
WAIS-III
rolt
komt
dus
zeker
niet
alleen
door
het
Flynn-effect
,
concludeerden
de
critici
,
maar
waarschijnlijk
ook
door
verkeerde
normering
als
gevolg
van
een
onjuiste
steekproef
.
Tellegen
houdt
het
er
op
dat
voor
de
meeste
subgroepen
het
IQ
5
punten
te
laag
uit
valt
en
dat
het
verschil
bij
de
ouderen
nog
wel
eens
groter
kan
zijn
.
Hoe
groot
het
verschil
werkelijk
is
,
kan
niemand
met
zekerheid
zeggen
,
totdat
de
normering
goed
is
.
Mea
culpa
Na
eerst
de
kritiek
te
hebben
gesust
gaf
WAIS-uitgever
Swets
dit
najaar
toe
dat
er
"
wel
degelijk
sprake
was
van
een
ongewenst
verschil
"
.
Maar
testontwikkelaar
dr.
Marc
Span
van
Swets
schat
dat
het
netto-effect
na
correctie
rond
de
2
IQ-punten
ligt
(
De
Psycholoog
,
nov
2002
)
.
Het
Flynn-effect
blijft
wat
Swets
betreft
de
belangrijkste
verklaring
voor
het
grote
IQ-scoreverschil
tussen
de
oude
en
de
nieuwe
WAIS
.
"
Wij
zijn
het
met
de
critici
eens
dat
de
steekproef
beter
van
een
grotere
omvang
had
kunnen
zijn
,
"
schrijft
Span
in
zijn
stuk
dat
het
midden
houdt
tussen
een
mea
culpa
en
een
verdediging
:
"
De
normgroep
van
de
WAIS-III
is
een
veel
betere
afspiegeling
van
de
huidige
populatie
dan
de
normgroep
van
iedere
andere
in
Nederland
verkrijgbare
intelligentietest
.
Op
dit
moment
is
in
Nederland
geen
beter
instrument
op
de
markt
om
intelligentie
te
meten
bij
volwassenen
dan
de
WAIS-III
.
"
Swets
gaat
"
de
normgegevens
vormgegeven
snel
verbeteren
"
,
maar
vindt
toch
dat
"
we
hebben
gepoogd
aan
te
geven
dat
de
normen
valide
zijn
,
ook
in
situaties
waarin
belangrijke
persoonlijke
beslissingen
voor
clienten
lieten
clinton
centen
kunnen
volgen
"
.
Marc
Span
,
gevraagd
naar
de
aanpak
van
de
normeringsverbetering
:
"
Swets
voegt
200
mensen
aan
de
normeringsgroep
toe
.
Die
mensen
worden
nu
gezocht
en
er
worden
op
het
ogenblik
testassistenten
aangetrokken
.
Het
opleidingsniveau
binnen
de
normeringsgroep
wordt
helemaal
in
overeenstemming
gebracht
met
de
CBS-populatiegegevens
van
1999
,
het
jaar
waarin
de
test
oorspronkelijk
is
genormeerd
.
In
de
loop
van
het
voorjaar
leidt
dat
tot
nieuwe
normen
,
waarin
ook
de
leeftijdsovergangen
vloeiender
worden
zodat
daar
niet
zulke
grote
verschillen
in
kunnen
ontstaan
.
Tellegen
heeft
daar
terecht
op
gewezen
.
"
"
Als
je
nu
een
dag
voor
je
51-ste
verjaardag
de
WAIS-III
doet
,
"
zegt
Tellegen
over
die
leeftijdsgrenzen
,
"
en
je
scoort
een
resultaat
waardoor
je
een
IQ
van
102
hebt
,
dan
krijg
je
met
hetzelfde
testresultaat
een
IQ
van
109
als
je
de
test
een
dag
na
je
51-ste
verjaardag
zou
hebben
gemaakt
.
Er
zijn
absurde
sprongen
in
IQ-score
bij
de
overgang
van
de
ene
genormeerde
leeftijdsgroep
naar
de
andere
.
"
Rond
de
66-ste
verjaardag
klimt
iemand
van
een
IQ-score
van
109
naar
118
.
Swets
belooft
verbeteringen
en
Tellegen
en
Derksen
zeggen
beide
dat
Swets
wetenschappelijk
gezien
nu
goed
reageert
.
Maar
de
nieuwe
normering
komt
pas
volgend
voorjaar
.
Tot
de
nieuwe
normen
er
zijn
,
vindt
Derksen
"
moet
de
uitgever
het
gebruik
van
de
test
ontraden
.
Ik
vind
de
nieuwe
WAIS
een
blamage
voor
de
beroepsgroep
.
Er
zijn
grote
fouten
gemaakt
.
Een
terugroepactie
is
op
zijn
plaats
.
"
Tellegen
vindt
dat
psychologen
de
IQ-scores
voorlopig
alleen
onder
voorbehoud
kunnen
afgeven
.
Een
psycholoog
,
vindt
Tellegen
,
is
ethisch
verplicht
aan
de
client
en
de
opdrachtgever
bekend
te
maken
dat
de
nu
behaalde
score
kan
afwijken
van
de
juiste
IQ-score
die
pas
bekend
wordt
als
de
nieuwe
normen
er
zijn
.
Tellegen
,
in
het
decembernummer
van
De
Psycholoog
:
"
Het
hoeft
daarbij
niet
om
grote
verschillen
te
gaan
.
Een
paar
IQ-punten
kan
al
het
verschil
maken
of
ouders
te
horen
krijgen
dat
hun
kind
"
licht
zwakzinnig
"
is
dan
wel
"
laag
begaafd
"
.
In
psychologisch
en
sociaal
opzicht
is
dat
een
ingrijpend
onderscheid
.
"
Een
psycholoog
die
niet
waarschuwt
kan
later
daarvoor
aansprakelijk
worden
gesteld
,
waarschuwt
Tellegen
zijn
vakgenoten
.
Aanpassen
Wat
Tellegen
betreft
moeten
ook
de
auteurs
van
de
WISC-III
wais-iii
,
de
kinder-intelligentietest
die
korter
op
de
markt
is
,
de
normering
aanpassen
.
Tellegen
heeft
aannemelijk
gemaakt
dat
de
IQ-scores
van
13
-
tot
17-jarigen
ongeveer
3
punten
te
laag
uit
vallen
doordat
er
te
veel
havo-vwo-ers
in
de
normeringsgroep
zaten
(
De
Psycholoog
,
nov
2002
)
.
Tellegen
:
"
Er
moeten
meer
kinderen
uit
de
lagere
vormen
van
voortgezet
onderwijs
,
zoals
het
voortgezet
speciaal
onderwijs
,
het
praktijkonderwijs
en
het
vmbo
in
de
normeringsgroep
komen
.
Ik
kon
niet
precies
aangeven
hoe
verkeerd
de
normering
is
,
want
de
auteurs
zijn
niet
bereid
gegevens
te
verstrekken
.
"
De
WISC-III
wais-iii
wordt
uitgegeven
door
het
NIP-Dienstencentrum
,
de
commerciele
poot
van
het
Nederlands
Instituut
van
Psychologen
(
NIP
)
,
de
beroepsorganisatie
van
Nederlandse
psychologen
.
Projectleider
drs.
Willem
Kort
:
"
We
hebben
de
kritiek
van
Tellegen
serieus
genomen
en
met
modelberekeningen
gekeken
wat
de
fout
kan
zijn
.
We
vonden
een
kleine
vertekening
in
de
oudste
groep
,
van
15
-
en
16-jarigen
,
maar
het
verschil
is
veel
kleiner
dan
de
3
IQ-punten
die
Tellegen
berekende
.
Wij
komen
op
maximaal
1,5
punt
.
"
Tellegen
wil
die
berekeningen
graag
zien
.
Kort
:
"
We
willen
graag
transparant
en
wetenschappelijk
zijn
,
maar
aan
de
andere
kant
zijn
we
ook
commercieel
.
De
normeringsgegevens
zijn
alleen
beschikbaar
tegen
betaling
.
Dat
klinkt
misschien
gek
van
een
bedrijf
dat
in
bezit
is
van
een
beroepsorganisatie
,
maar
we
hebben
moeten
investeren
en
willen
graag
het
geld
dat
we
verdienen
gebruiken
voor
testontwikkeling
.
De
bewerking
van
een
Amerikaanse
test
voor
het
Nederlandse
taalgebied
vergt
toch
een
bedrag
in
de
orde
van
450.000
euro
.
Vroeger
werden
tests
door
mensen
aan
de
universiteiten
genormeerd
,
maar
die
hebben
daar
geen
geld
meer
voor
.
De
beroepsgroep
heeft
nu
besloten
dat
zelf
goed
te
gaan
doen
.
Tellegen
is
IQ-onderzoeker
en
wij
schatten
hem
hoog
,
maar
hij
is
ook
auteur
van
de
SON
,
een
IQ-test
die
non-verbaal
is
,
en
kan
daarmee
tot
op
zekere
hoogte
ook
als
concurrent
worden
gezien
.
"
Kort
en
de
andere
auteurs
van
de
Nederlandse
WISC-III
wais-iii
wachten
op
het
wetenschappelijk
oordeel
van
de
COTAN
.
Dat
is
de
commissie
van
het
NIP
(
"
een
onafhankelijk
werkende
commissie
,
"
benadrukt
Kort
)
die
alle
psychologische
tests
in
Nederland
op
kwaliteit
beoordeelt
.
De
WAIS-III
kreeg
onlangs
voor
de
normering
een
onvoldoende
van
de
COTAN
.
Tellegen
heeft
een
groot
deel
van
IQ-test-discussie
op
de
website
www.testresearch.nl
gezet
.
Testuitgevers
en
-
auteurs
staan
niet
of
nauwelijks
voorbeelden
van
hun
tests
ter
publicatie
af
.
Deze
voorbeelden
van
onderdelen
uit
een
intelligentietest
lijken
op
items
uit
een
echte
test
,
maar
zijn
licht
gewijzigd
.
Ze
zijn
afkomstig
uit
de
SON-R
,
een
niet-verbale
intelligentietest
voor
kinderen
.
Het
rood-witte
patroon
moet
worden
gelegd
met
negen
blokken
met
verschillend
gekleurde
rood-witte
vlakken
.
Mensen
die
de
test
maken
krijgen
het
voorbeeld
zonder
de
stippellijnen
.
Zoek
uit
de
zes
onderste
plaatjes
twee
afbeeldingen
die
op
de
plaats
van
de
vraagtekens
horen
.
Trek
de
twee
lijnen
links
door
,
zodat
ze
logisch
aansluiten
op
de
lijnen
rechts
.
Kies
uit
de
vijf
rechterplaatjes
er
twee
die
goed
passen
bij
de
drie
linker
plaatjes
.
Kies
uit
de
vier
onderste
figuren
er
een
die
op
het
vraagteken
past
,
zodat
er
een
analogie
ontstaat
met
de
twee
figuren
in
het
bovenste
voorbeeld
.
ILLUSTRATIES
SON
RESEARCH
Psychologie
;
Wetenschap
en
Techniek
;
Sociale
Wetenschappen