In
memoriam
prof.
mr.
B.
M.
Telders
HET
was
niets
bijzonders
,
toen
medio
Januari
1944
twee
leden
van
de
beruchte
Grüne
Polizei
bij
ons
,
gevangenen
,
werkzaam
op
de
Haftlingsgeld
-
und
Wertsachenverwaltung
van
het
Konzentrationslager
Herzogenbusch
,
zoals
de
officiële
naam
van
het
beruchte
kamp
in
Vught
luidde
,
binnentraden
,
om
een
nieuw
slachtoffer
van
de
Gestapo
af
te
leveren
,
wiens
geld
en
kostbaarheden
gevoegd
moesten
worden
bij
de
f
150
.
000
en
de
2000
zakjes
met
horloges
,
vulpenhouders
,
gouden
ringen
en
manchetknopen
en
verdere
preciosa
,
die
hier
bewaard
werden
en
eigendom
waren
van
de
in
het
kamp
vertoevende
gevangenen
.
Wat
wel
iets
bijzonders
was
?
Eén
van
de
gevangenen
,
prof.
mr.
R.
P.
Cleveringa
,
die
sinds
begin
Januari
1944
op
deze
afdeling
werkzaam
was
,
herkende
de
nieuw
aangekomene
aangenomen
en
met
vreugde
sprak
hij
de
naam
uit
van
zijn
Leidse
vriend
en
collega
,
prof.
mr.
Benjamin
Marius
Telders
,
die
hij
sinds
eind
Juni
1941
niet
meer
had
ontmoet
en
die
,
na
op
18
Dec
.
1940
door
de
Duitsers
in
hechtenis
te
zijn
genomen
en
vele
maanden
opgesloten
te
zijn
geweest
in
het
zgn.
Oranje
Hotel
te
Scheveningen
,
was
overgebracht
naar
het
concentratiekamp
Buchenwald
bij
Weimar
.
Dankzij
de
interventie
van
het
Zweedse
gezantschap
in
Duitsland
werd
Telders
enkele
dagen
voor
Kerstmis
1943
op
transport
gesteld
naar
Nederland
.
Na
een
drieweekse
reis
,
gedurende
welke
hij
op
elf
verschillende
bedden
geslapen
had
,
kwam
hij
hoewel
met
enkele
wonden
aan
zijn
benen
,
in
redelijke
gezondheid
,
doch
aanmerkelijk
magerder
geworden
,
in
het
concentratiekamp
te
Vught
aan
,
dat
door
Himmler
,
bij
zijn
bezoek
aldaar
,
het
gezondste
van
Europa
werd
genoemd
.
(
deel
mist
)
Vught
)
over
Octrooirecht
en
de
volgende
maal
over
Na-oorlogse
problemen
.
Enkele
van
zijn
uitspraken
waren
:
Geleide
economie
is
niet
te
vermijden
,
maar
op
de
duur
zal
de
vrije
concurrentie
beslist
te
verkiezen
zijn
.
De
sociale
problemen
zullen
voor
een
belangrijk
deel
de
na-oorlogse
economie
beheersen
.
De
Staat
zal
regelend
moeten
optreden
,
maar
zal
zich
er
voor
moeten
wachten
te
diep
in
de
structuur
van
het
gemeenschapsleven
in
te
grijpen
.
De
kinderbijslag
is
beslist
fout
.
Wil
men
gezinnen
bevoordelen
,
dan
moet
men
dat
doen
door
de
belasting
te
verminderen
.
De
radio
zal
na
de
oorlog
moeten
worden
gereorganiseerd
.
Eén
omroep
,
die
bepaalde
uitzendingen
b.v.
aan
protestantse
,
rooms-katholieke
en
z.
commissies
delegeert
.
Op
de
"
Rekenkamer
"
was
het
ook
,
dat
hij
voor
enkele
belangstellenden
eenmaal
per
week
een
uur
college
gaf
over
philosophie
.
Een
dictaat
daarvan
,
wellicht
het
laatste
dat
ooit
over
hetgeen
hij
sprak
werd
gemaakt
,
is
gelukkig
bewaard
gebleven
.
Intensief
leefde
Telders
mee
met
de
oorlogsgebeurtenissen
.
Alle
kranten
,
die
hij
,
of
zijn
vrienden
voor
hem
,
konden
bemachtigen
,
spelde
hij
.
Hij
las
het
Algemeen
Handelsblad
,
de
Telegraaf
,
de
Nieuwe
Rotterdamsche
Courant
,
waarvan
vooral
de
artikelen
van
de
goed
ingelichte
Berlijnse
correspondent
,
die
zo
uitnemend
de
kunst
verstond
zijn
nauwkeurig
lezende
lezers
tussen
de
regels
door
veel
wetenswaardigs
te
vertellen
,
hem
interesseerden
;
verder
Die
Deutsche
Zeitung
in
den
Niederlanden
nederlander
nederlanden
,
waarvan
Telders
gewaagde
,
dat
het
de
slechtst
denkbare
krant
was
,
en
Die
Deutsche
Algemeine
algemeen
algemene
allgemeine
Zeitung
,
die
hij
,
in
vergelijking
met
de
andere
,
hem
bekende
,
Duitse
persorganen
,
het
meest
apprecieerde
.
Op
de
frontkaarten
werden
de
door
de
Duitse
kranten
en
radio
genoemde
plaatsen
onderstreept
.
Telders
wachtte
er
zich
intussen
wel
voor
om
ook
de
door
de
geallieerde
mogendheden
bekendgemaakte
steden
en
dorpen
op
dezelfde
wijze
kenbaar
te
maken
,
omdat
bij
een
mogelijke
ontdekking
van
zo'n
"
bijgewerkte
"
kaart
deze
laatste
methode
wel
eens
extra
moeilijkheden
zou
kunnen
veroorzaken
.
Vooral
ook
hadden
de
berichten
van
en
over
de
Nederlandse
regering
te
Londen
zijn
belangstelling
.
Zelf
kon
hij
niet
aan
een
radio-toestel
luisteren
,
maar
hij
had
enkele
zeer
objectieve
luisteraars
"
in
zijn
dienst
"
,
die
hem
,
zo
mogelijk
,
woordelijk
de
berichten
deden
toekomen
en
die
in
hun
mondelinge
verslagen
nimmer
de
wens
de
vader
van
hun
gedachten
lieten
zijn
.
Telders
,
die
een
groot
kunstkenner
was
,
had
in
Vught
geregeld
contact
met
de
beeldhouwer
Frits
van
Hall
,
de
dichter
Eduard
Hoornik
en
de
prozaïst
Nico
Rost
.
Vooral
met
de
beide
laatstgenoemden
,
die
ook
in
barak
17
sliepen
,
in
de
onmiddellijke
nabijheid
van
zijn
bed
,
werden
de
gesprekken
tot
laat
in
de
avond
voortgezet
.
Zijn
belangstelling
ging
werkelijk
naar
alles
uit
.
Hij
las
met
schijnbaar
gelijke
belangstelling
Boccaccio's
Decamarone
als
een
brochure
over
het
conflict
in
de
Gereformeerde
Kerken
.
Goethe's
Faust
en
Iphigenie
auf
Tauris
maurits
matris
lauris
werden
opnieuw
verslonden
.
TOEN
DE
DUITSERS
op
een
gegeven
dag
tot
het
inzicht
kwamen
,
dat
de
"
Rekenkamer
"
geen
productieve
arbeid
leverde
(
als
zodanig
werden
alleen
radiobuizen
en
condensatoren
beschouwd
)
,
werd
dit
commando
plotseling
opgeheven
en
ging
Telders
over
naar
het
"
Ablade-kommando
"
,
het
zwaarste
,
dat
op
dat
ogenblik
bestond
.
Gevangenen
hadden
een
spoorlijn
aangelegd
van
het
kamp
in
Vught
naar
het
emplacement
van
het
gelijknamige
station
.
Deze
lijn
achtten
de
Duitsers
noodzakelijk
,
omdat
een
groot
aantal
gevangenen
in
het
kamp
was
belast
met
het
demonteren
van
in
Nederland
neergeschoten
geallieerde
en
Duitse
vliegtuigen
en
deze
machines
soms
met
dertig
spoorwagons
tegelijk
werden
aangevoerd
.
De
taak
van
het
"
Ablade-kommando
"
bestond
nu
hierin
,
de
wrakstukken
van
de
spoorwagons
af
te
laden
,
een
zeer
zwaar
en
bovendien
uitermate
smerig
werk
,
omdat
de
boel
gewoonlijk
onder
vuil
,
vet
en
smeerolie
zat
.
De
hiermee
belaste
gevangenen
kwamen
dan
ook
iedere
avond
als
negers
in
het
kamp
terug
,
dodelijk
vermoeid
van
het
dikwijls
ver
boven
hun
krachten
gaande
werk
.
Hoewel
Telders
altijd
zeer
opgewekt
was
,
viel
dit
werk
hem
moeilijk
en
het
was
niet
gemakkelijk
hem
moed
in
te
spreken
.
Maar
alle
krachten
in
het
kamp
waren
aan
de
gang
om
hem
een
betere
werkkring
te
bezorgen
en
reeds
na
veertien
dagen
gelukte
dit
,
ondanks
te
tegenwerking
van
zijn
Duitse
"
Vorarbeiter
"
;
dankzij
vooral
de
gevangenen
,
die
op
de
"
Arbeitseinsatz
"
,
de
afdeling
van
de
administratie
der
werkverdeling
,
hun
taak
te
verrichten
hadden
.
Telders
kwam
,
zij
het
in
een
ietwat
ongunstiger
positie
,
bij
Philips
terug
.
Enige
weken
later
onderging
zijn
toestand
wederom
een
verbetering
,
toen
hij
de
plaats
kon
innemen
van
Cleveringa
,
die
op
22
Juli
1944
uit
Vught
werd
ontslagen
.
De
leider
van
de
"
Haftlingsgeld
-
und
Wertsachenverwaltung
"
,
een
ridder
van
de
Oostenrijkse
adel
,
wiens
werkelijke
prestaties
het
best
getypeerd
kunnen
worden
door
de
mededeling
,
dat
zijn
grootvader
generaal
,
zijn
vader
majoor
en
hijzelf
"
Unterscharführer
"
(
sergeant
)
was
.
vond
het
wel
aardig
tegen
zijn
collega's
te
kunnen
zeggen
,
dat
hij
een
"
Universitatsprofessor
"
als
zijn
ondergeschikte
had
.
Hij
koesterde
dan
ook
niet
het
minste
bezwaar
,
dat
Cleveringa's
cleveringa
ledige
armstoel
(
heus
er
stonden
op
dat
bureau
twee
leunstoelen
)
werd
ingenomen
door
Telders
,
die
haar
geheel
vulde
.
Inderdaad
vulde
:
Want
hij
was
,
dankzij
de
grote
pakketten
,
die
hij
ontving
,
en
de
eieren
,
die
hem
elke
week
langs
clandestiene
weg
bereikten
,
niet
alleen
genezen
van
zijn
wonden
,
maar
ook
aanzienlijk
in
omvang
toegenomen
Wat
kon
Telders
heerlijk
smullen
.
En
beroemde
hij
zich
er
niet
eens
op
,
dat
hij
,
volgens
Werumeus
Buning
,
in
zijn
dame
van
de
huishouding
de
beste
kokkin
van
de
Lage
Landen
aan
de
zee
had
gevonden
?
Wat
zijn
kleding
betreft
was
Telders
niet
veeleisend
.
Het
hinderde
hem
niet
,
dat
er
kraak
noch
smaak
aan
de
zebra
gevangenenkleding
zat
.
Hij
liep
op
klompen
,
maar
had
voor
de
Zondag
een
paar
bruine
sandalen
.
Hierop
maakte
hij
die
dagen
zijn
lange
tochten
door
het
kamp
,
uur
na
uur
in
levendig
gesprek
gewikkeld
met
één
of
meer
van
zijn
vrienden
.
Ook
's
avonds
wandelde
hij
met
hen
,
na
eerst
op
een
hekje
zittend
het
laatste
nieuws
te
hebben
gelezen
.
Dan
besprak
hij
de
vraagstukken
van
de
dag
en
de
moeilijkheden
van
de
na-oorlogse
jaren
.
Hoe
verlangde
hij
ernaar
een
werkzaam
aandeel
te
kunnen
nemen
aan
de
opbouw
van
Nederland
en
desgevraagd
de
regering
te
dienen
met
zijn
weloverwogen
adviezen
.
Grote
achting
had
Telders
voor
mannen
met
een
gevestigde
levensovertuiging
,
die
niet
als
stuifzand
met
alle
winden
mee
waaiden
,
doch
die
,
desnoods
eenzaam
,
rustig
bleven
te
midden
van
de
grootste
stormen
.
Was
het
ook
daarom
misschien
,
dat
hij
met
achting
sprak
over
het
Calvinisme
en
met
verscheidene
geestelijke
zonen
van
de
man
van
Genève
goede
vrienden
was
?
Hij
,
de
Hegeliaan
,
gaf
aan
zijn
naast
hem
in
bed
liggende
Gereformeerde
vriend
des
avonds
meermalen
uiting
aan
de
volkomen
rust
,
die
hij
,
in
de
philosophische
richting
,
welke
hij
aanhing
,
had
gevonden
.
Daar
,
op
bed
,
vertelde
hij
ook
van
zijn
reizen
naar
Amerika
,
van
zijn
terugtocht
over
de
Oceaan
per
Zeppelin
;
van
zijn
Balkantocht
;
van
zijn
vacantietrip
van
twee
maanden
naar
Moskou
,
waardoor
hij
bijna
zijn
professoraat
niet
gekregen
had
,
omdat
vermoed
werd
,
dat
hij
communistisch
georiënteerd
was
(
!
)
;
verhaalde
hij
van
zijn
werk
in
de
Rijnvaart-commissie
;
van
zijn
arbeid
in
tal
van
processen
,
o.a.
van
het
beroemde
Maaswater-proces
,
waarin
hij
de
pleitbezorger
der
Nederlandse
Regering
was
en
dat
hem
in
nauwe
aanraking
bracht
met
minister
Van
Kleffens
en
dr.
ir.
J.
A.
Ringers
,
welke
laatste
hij
te
Vught
weer
ontmoette
als
medegevangene
.
TELDERS
was
hard
voor
zichzelf
.
Zelden
emotioneel
.
Wanneer
hij
het
was
?
Als
hij
in
het
kamp
een
brief
van
zijn
ouders
kreeg
.
Wanneer
zijn
oude
vader
hem
schreef
over
het
verlangen
van
zijn
moeder
en
hemzelf
naar
de
zoon
,
die
reeds
zo
vele
jaren
niet
thuis
was
geweest
.
Dan
kon
men
het
Ben
aanzien
,
hoe
lief
hij
zijn
ouders
had
en
hoe
er
ook
bij
hem
een
groot
verlangen
leefde
hen
weer
te
zien
.
In
het
kamp
had
Telders
veler
sympathie
en
hij
leefde
van
zijn
kant
mee
met
de
zorgen
van
zijn
bekenden
.
In
de
laatste
dagen
van
zijn
verblijf
in
Vught
kon
,
mede
door
zijn
advies
,
worden
gezorgd
,
dat
,
indien
de
toen
verwachte
spoedige
bevrijding
door
de
geallieerden
een
feit
zou
worden
,
de
gelden
der
gevangenen
,
die
voor
het
grootste
gedeelte
bij
een
bankinstelling
te
'
s-Hertogenbosch
waren
ondergebracht
,
direct
zouden
kunnen
worden
uitbetaald
.
Hij
waarschuwde
zijn
medegevangenen
op
de
"
Geldverwaltung
"
ervoor
,
dat
het
zaak
was
,
deze
gelden
zo
spoedig
mogelijk
op
te
nemen
en
ze
in
de
brandkast
van
het
kamp
te
deponeren
.
De
bank
zou
,
zo
meende
hij
,
terecht
de
afgifte
van
deze
gelden
aan
de
,
dan
bevrijde
,
gevangenen
der
"
Geldverwaltung
"
kunnen
weigeren
,
omdat
deze
niet
gemachtigd
waren
de
gelden
,
zonder
volmacht
van
de
desbetreffende
Duitse
instantie
,
die
ze
daar
had
gedeponeerd
,
op
te
nemen
.
De
leider
van
de
"
Geldverwaltung
"
kon
zij
het
natuurlijk
op
geheel
andere
gronden
,
er
van
overtuigd
worden
,
dat
het
beter
was
de
onmiddellijke
beschikking
over
de
gelden
te
hebben
en
hij
ging
ze
dan
ook
op
2
September
halen
.
Helaas
werd
de
stellige
verwachting
op
een
spoedige
bevrijding
de
bodem
ingeslagen
,
toen
de
gevangenen
van
Vught
op
5
September
naar
Duitsland
werden
overgebracht
en
ook
Telders
,
nu
voor
altijd
,
Nederland
dat
hem
zo
dierbaar
was
,
moest
verlaten
.
Telders
is
gestorven
.
Maar
de
gedachte
aan
hem
leeft
voort
bij
allen
,
die
hem
gekend
hebben
,
niet
het
minst
bij
de
velen
,
die
hem
in
de
concentratiekampen
ontmoetten
en
voor
wie
hij
een
hartelijk
,
meelevend
en
altijd
tot
helpen
bereid
vriend
was
.