"
De
bouwsector
moet
eigenlijk
collectief
boete
doen
"
;
FRAUDE
De
bouwbedrijven
hebben
hun
lot
in
eigen
handen
,
vindt
de
enquetecommissie
.
Ze
hebben
stelselmatig
hun
prijzen
verhoogd
en
moeten
daarvoor
deemoedig
schuld
bekennen
.
Nu
kartelvorming
en
prijsopdrijving
volgens
de
parlementaire
enquetecommissie
onomstotelijk
is
vastgesteld
,
rest
de
vraagt
hoe
het
kan
dat
zo'n
ondergronds
systeem
jarenlang
heeft
kunnen
bestaan
.
In
de
epiloog
van
het
eindverslag
vraagt
de
commissie
zich
af
waar
"
die
daadkrachtige
overheid
"
dan
was
?
Kan
die
wel
voldoende
tegenwicht
bieden
aan
haar
partners
in
de
private
sector
?
Immers
:
"
De
aannemer
is
van
een
ander
slag
dan
de
ambtenaar
.
"
Onwetendheid
,
amateurisme
en
gebrek
aan
kritische
zin
-
de
commissie
verwijst
ter
illustratie
naar
voormalig
V
&
W-minister
ex-minister
Netelenbos
.
Zij
omarmde
in
de
verhoren
het
verweer
van
de
bouwbranche
,
dat
het
in
de
schaduwboekhoudingen
niet
om
geld
ging
,
maar
slechts
om
"
pepernoten
"
,
een
fictieve
rekeneenheid
waarmee
de
bedrijven
"
bouwrechten
"
onderling
verrekenden
.
En
hoewel
ze
wist
van
mogelijke
malversaties
bij
het
Groningse
bouwbedrijf
Koop
Tjuchem
,
onderhield
ze
nauw
contact
met
de
directeuren
van
die
onderneming
,
Koop
en
Veerman
.
"
Zou
hier
meer
afstand
niet
gepast
zijn
geweest
?
"
Voorzitter
Brinkman
van
de
brancheorganisatie
ABVV
,
heeft
herhaaldelijk
een
oproep
aan
de
overheid
gedaan
om
nu
snel
te
handelen
.
"
Beul
maak
het
kort
"
,
zo
citeert
de
commissie
Brinkman
.
Maar
de
bouwbedrijven
hebben
hun
lot
nu
in
eigen
handen
,
vindt
de
commissie
.
"
De
ernst
van
de
feiten
maken
boetedoening
noodzakelijk
.
Niet
alleen
door
de
grote
beursgenoteerde
ondernemingen
,
maar
collectief
vanuit
de
sector
.
"
De
commissie
waarschuwt
voor
een
lawyer's
paradise
in
de
afwikkeling
van
nog
lopende
procedures
.
"
De
private
sector
dient
zelf
concrete
handreikingen
te
doen
.
Dat
zou
naar
het
oordeel
van
de
commissie
een
goede
aanzet
zijn
in
het
proces
van
herstel
van
wederzijds
vertrouwen
.
"
Twee
spraakmakende
affaires
vormden
de
opmaat
voor
deze
parlementaire
enquete
:
Grootschalige
fraude
bij
de
aanleg
van
de
Schipholspoortunnel
en
de
schaduwboekhouding
van
het
bouwbedrijf
Koop
Tjuchem
die
oud-directeur
A.
Bos
naar
buiten
bracht
.
In
beide
affaires
toonden
betrokken
overheidsinstanties
,
ministeries
,
het
openbaar
ministerie
en
de
Mededingsautoriteit
in
eerste
instantie
een
opmerkelijke
passiviteit
,
concludeert
de
commissie
.
Bos
leurde
zonder
succes
met
zijn
boekhouding
bij
het
openbaar
ministerie
en
de
NMa
.
Ondanks
,
en
niet
dankzij
justitie
,
kwam
die
schaduwboekhouding
uiteindelijk
bij
het
openbaar
ministerie
.
"
Al
met
al
een
weinig
adequate
reactie
van
de
toezichthoudende
,
de
opsporende
en
vervolgende
instanties
"
,
oordeelt
de
commissie
.
Toen
het
OM
in
januari
1999
meldingen
binnenkreeg
van
zeer
omvangrijke
fraude
,
waarmee
tientallen
miljoenen
guldens
gemoeid
waren
,
duurde
het
een
maand
voordat
justitie
in
actie
kwam
.
Die
laksheid
geldt
niet
alleen
het
uitvoerend
niveau
bij
justitie
,
ook
het
college
van
procureurs-generaal
en
de
minister
zelf
hebben
onvoldoende
adequaat
gereageerd
.
"
Een
dergelijke
handelwijze
is
maatschappelijk
onwenselijk
"
,
luidt
het
oordeel
van
de
commissie
.
Eenzelfde
oordeel
velt
de
commissie
over
de
manier
waarop
de
bouwbedrijven
KSS
,
Strukton
en
HBW
door
een
transactie
strafrechtelijke
vervolging
voor
fraude
bij
de
aanleg
van
de
Schipholtunnel
konden
afkopen
.
Voor
een
miljoen
gulden
elk
.
Justitie
wist
van
de
schaduwboekhouding
van
Bos
,
op
het
moment
dat
zij
onderhandelde
over
die
transacties
.
Maar
ze
weigerde
,
volgens
de
commissie
ten
onrechte
,
een
verband
te
leggen
tussen
die
twee
dossiers
.
Terwijl
de
bedrijven
van
de
Schipholfraude
ook
voorkwamen
in
de
schaduwboekhouding
van
Koop
Tjuchem
.
Volgens
de
commissie
vertoonde
het
strafrechtelijk
onderzoek
tekortkomingen
waardoor
te
snel
de
conclusie
is
getrokken
dat
leidinggevenden
niet
vervolgd
konden
worden
.
En
terwijl
het
college
van
procureurs-generaal
zich
intern
tegen
een
schikking
had
uitgesproken
,
leidde
gebrek
aan
communicatie
met
het
parket
in
Haarlem
toch
tot
een
schikking
.
"
Het
college
werd
voor
een
voldongen
feit
geplaatst
waar
niet
meer
onderuit
te
komen
was
.
"
Toenmalig
minister
Korthals
van
Justitie
is
volgens
de
commissie
ten
onrechte
niet
geinformeerd
over
het
transactiebesluit
.
Tijdens
de
openbare
verhoren
zocht
de
commissie
voortdurend
naar
bewijs
dat
de
wijdverbreide
praktijk
van
prijsafspraken
door
bouwkartels
ook
heeft
geleid
tot
prijsopdrijving
.
De
bouwers
zelf
hebben
dat
in
alle
toonaarden
ontkend
.
De
bedragen
in
de
schaduwadministraties
zouden
geen
echt
geld
,
maar
"
pepernoten
"
betreffen
,
de
onderlinge
verdeling
van
"
bouwrechten
"
.
De
commissie
verwijst
die
bewering
letterlijk
naar
het
land
der
fabeltjes
:
"
De
enquetecommissie
gelooft
niet
in
het
spook
van
de
pepernoten
.
"
De
in
vooroverleggen
overeengekomen
ophogingen
maken
deel
uit
van
de
aanbestedingssom
,
zo
concludeert
de
commissie
.
En
het
is
de
opdrachtgever
die
de
ophogingen
uiteindelijk
betaalt
.
Inventarisatie
van
de
schaduwboekhouding
van
Koop
Tjuchem
leert
dat
het
zogeheten
"
ophoogpercentage
"
rond
de
8,8
procent
schommelt
.
De
commissie
vindt
dat
percentage
maatgevend
voor
het
ophoogpercentage
in
het
algemeen
bij
aanbestedingsprocedures
onder
druk
van
kartelvorming
.
Zonder
kartelvorming
,
aldus
de
commissie
,
komt
de
marktprijs
tot
stand
in
vrije
concurrentie
en
is
dus
van
prijsopdrijving
geen
sprake
.
In
de
Nederlandse
praktijk
is
daar
volgens
haar
geen
sprake
van
.
Koops
schaduwboekhouding
heeft
uitgewezen
dat
meer
dan
600
bouwbedrijven
op
een
of
andere
wijze
aan
kartelvorming
hebben
deelgenomen
.
"
Er
is
dan
ook
niet
sprake
van
een
kartel
,
maar
van
diverse
,
zo
niet
honderden
kartels
.
"
Speculaties
over
de
vraag
voor
welke
bedragen
de
overheid
,
immers
de
belangrijkste
opdrachtgever
in
de
bouwbranche
,
benadeeld
is
,
geeft
de
commissie
niet
.
Ze
wil
zich
niet
laten
verleiden
tot
"
extrapolaties
en
het
noemen
van
bedragen
die
een
schijnexactheid
tot
uitdrukking
brengen
"
.
De
overheid
gaat
niet
vrijuit
in
die
wereld
van
vooroverleg
,
kartelvorming
en
pepernoten
.
De
aanbestedende
diensten
van
de
verschillende
overheden
ontbreekt
het
aan
professionaliteit
.
Terwijl
professionele
aanbesteding
zich
dubbel
en
dwars
terugverdient
,
aldus
de
commissie
.
Het
ontbreken
daarvan
heeft
niet
alleen
een
bedrijfscultuur
bij
de
overheid
veroorzaakt
waardoor
die
grootschalige
kartelvorming
mogelijk
werd
.
Het
heeft
bij
een
aantal
overheidsinstanties
ook
geleid
tot
praktijken
waarbij
ambtenaren
door
de
bouwbranche
in
de
watten
wordt
gelegd
.
"
Nieuwe
zakelijkheid
"
is
wat
de
commissie
betreft
geboden
in
de
ambtelijke
cultuur
.
"
Bestrijding
van
bouwfraude
is
nu
een
heet
hangijzer
en
dient
dat
te
blijven
.
"
Fraude
en
corruptie
;
Bouwnijverheid
;
Economie
;
Bedrijfstakken
;
Recht
;
Criminaliteit
;
Delicten