Paternalistisch
bolwerk
drijft
op
blind
vertrouwen
In
de
bestuurskamers
van
de
pensioenfondsen
loopt
de
spanning
op
.
De
tijd
dat
iedereen
hetzelfde
wilde
,
is
voorbij
.
De
strijd
om
de
pensioentaart
is
begonnen
.
De
pensioenwereld
heeft
bonkende
beurspijn
.
Dit
is
het
derde
achtereenvolgende
jaar
van
verliezen
op
de
aandelenmarkt
,
hun
favoriete
beleggingsterrein
.
Meer
dan
veertig
procent
van
hun
geld
is
in
aandelen
belegd
.
De
verliezen
op
aandelen
waren
in
dertig
jaar
niet
zo
groot
.
Bij
de
Pensioen
-
en
Verzekeringskamer
(
PVK
)
in
Apeldoorn
,
de
waakhond
van
de
pensioenfondsen
,
zijn
alle
verloven
ingetrokken
.
Tot
Sinterklaas
mochten
de
ruim
tweehonderd
medewerkers
vrije
dagen
opnemen
.
Nu
niet
meer
.
Ongeveer
driehonderd
pensioenfondsen
,
bijna
een
op
de
drie
,
moeten
de
komende
weken
even
Apeldoorn
schrijven
:
hoe
zij
over
negen
maanden
hun
financiele
positie
weer
op
orde
hebben
.
Bij
een
stand
van
beursgraadmeter
AEX
van
300
punten
(
40
procent
onder
eind
2001
)
is
hun
vermogenstekort
samen
23
miljard
euro
.
De
AEX
schommelt
nu
rond
350
punten
.
Onder
de
benarde
fondsen
zijn
ook
de
allergrootste
te
vinden
,
zoals
ABP
waar
de
pensioenregeling
loopt
van
een
kwart
van
de
Nederlandse
huishoudens
.
Probleemfondsen
hebben
,
gerekend
vanaf
eind
september
toen
de
Pensioen
-
en
Verzekeringskamer
hun
een
brief
op
poten
schreef
,
twaalf
maanden
de
tijd
om
hun
financiele
positie
te
herstellen
.
Met
de
wet
in
de
hand
had
de
PVK
ook
dertien
weken
kunnen
opleggen
.
De
soepelheid
is
via
de
politiek
afgedwongen
door
lobbywerk
van
werkgevers
en
werknemers
die
de
pensioenfondsen
besturen
.
De
herstelplannen
besluiten
een
rampjaar
.
Tegen
het
jaareinde
beslissen
de
pensioenfondsen
over
de
hoogte
van
de
premies
en
prijscompensatie
voor
gepensioneerden
(
indexatie
)
in
het
volgend
jaar
.
De
meeste
fondsen
die
complete
bedrijfstakken
bestrijken
,
zoals
ABP
(
overheid
en
onderwijs
)
en
PGGM
(
zorg
en
welzijn
)
,
hebben
dat
al
gedaan
.
Dezer
dagen
volgen
de
fondsen
die
voor
individuele
ondernemingen
werken
.
Hun
beslissingen
bijten
.
Zij
bijten
in
bedrijfswinsten
en
koopkracht
.
Pensioen
wordt
voor
werknemers
en
werkgevers
opeens
tientallen
procenten
duurder
.
Bij
PGGM
bijvoorbeeld
70
procent
in
twee
jaar
.
De
vuistregel
is
dat
werkgevers
tweederde
van
de
premie
betalen
,
werknemers
eenderde
.
Honderdduizenden
gepensioneerden
verliezen
(
een
deel
van
)
hun
indexatie
.
Juist
nu
gemeentelijke
heffingen
,
zorgpremies
en
de
euro
voor
stijgende
kosten
zorgen
.
Het
pensioenfonds
voor
de
metaalnijverheid
halveert
de
indexatie
,
het
fonds
voor
de
metaalindustrie
geeft
voor
de
tweede
keer
minder
indexatie
.
Terwijl
de
fondsen
delibereren
reageren
miljoenen
gepensioneerden
en
werknemers
met
ongeloof
,
ongenoegen
en
onmacht
.
Pensioenfondsen
?
Die
hadden
toch
miljarden
overreserves
teruggesluisd
naar
hun
ondernemingen
toen
het
op
de
beurs
zo
goed
ging
.
En
die
zitten
nu
opeens
op
zwart
zaad
..
?
De
prijsverhogingen
en
(
dreigende
)
indexatiekortingen
confronteren
Nederland
met
de
kleine
lettertjes
van
een
even
dure
als
verweesde
secundaire
arbeidsvoorwaarde
:
het
pensioen
.
Eens
per
jaar
flikkert
de
aandacht
op
.
De
pensioenopgave
valt
op
de
mat
.
De
brief
verdwijnt
doorgaans
op
een
stapeltje
met
eerdere
opgaves
.
In
een
apart
mapje
,
een
la
of
een
schoenendoos
.
Pensioen
?
Jongeren
associeren
het
met
oud
,
dood
,
zielig
en
niet
leuk
,
bleek
uit
onderzoek
dat
het
pensioenfonds
van
Ahold
,
eigenaar
van
onder
meer
Albert
Heijn
,
onlangs
liet
uitvoeren
.
Pensioen
?
Dat
zit
wel
goed
,
zorgt
de
werkgever
toch
voor
.
"
Mensen
hebben
enorm
vertrouwen
in
het
fonds
,
blind
vertrouwen
"
,
zei
directeur
H.
Schuijt
van
het
Ahold
pensioenfonds
enkele
weken
geleden
op
een
pensioencongres
.
Pensioen
?
Desinteresse
ligt
hoog
:
bijna
de
helft
van
de
deelnemers
aan
pensioenregelingen
erkent
dat
.
Schuijt
citeert
NIPO-onderzoek
:
bijna
driekwart
van
de
werknemers
vindt
pensioen
belangrijk
,
maar
is
er
niet
mee
bezig
.
De
pensioenparadox
in
een
notendop
.
De
meeste
mensen
vinden
hun
pensioen
redelijk
goed
geregeld
,
weten
niet
hoeveel
zij
later
krijgen
,
maar
hebben
zelf
wel
extra
voorzieningen
getroffen
.
Schuijt
:
"
Pensioensystemen
zijn
gemaakt
om
te
administeren
administreren
,
niet
om
te
communiceren
.
"
Een
enquete
van
de
Rabobank
op
haar
website
(
35.500
reacties
)
bevestigt
bovenstaand
beeld
:
zes
van
de
tien
Nederlanders
rekenen
erop
dat
hun
werkgever
hun
pensioen
wel
goed
geregeld
heeft
.
De
desinteresse
van
het
publiek
is
begrijpelijk
.
De
pensioenwereld
is
een
van
de
laatste
paternalistische
bolwerken
.
Werknemers
hebben
weinig
of
niets
te
kiezen
.
Zij
zijn
verplicht
aangesloten
bij
een
fonds
,
dat
in
99
procent
van
de
gevallen
een
stichting
is
,
een
van
de
minst
democratische
rechtsvormen
.
De
werkgevers
en
werknemers
besturen
de
fondsen
,
waarbij
vakbonden
,
ondernemingsraden
of
deelnemersraden
de
werknemersvertegenwoordigers
voordragen
.
In
diverse
bedrijfstakken
zijn
werkgevers
en
werknemers
,
dankzij
de
werkgeversbijdrage
aan
de
bonden
,
niet
alleen
sociale
partners
,
maar
ook
financiele
partners
.
Gepensioneerden
zitten
nauwelijks
in
de
besturen
.
Een
typische
mannenwereld
.
"
Zakelijk
,
maar
niet
commercieel
"
,
zegt
een
kenner
.
De
kuddegeest
is
goed
ontwikkeld
.
De
tegenstelling
tussen
theorie
en
praktijk
is
soms
frappant
.
Pensioenfondsen
zien
zichzelf
als
langetermijnbeleggers
,
maar
zij
hebben
een
aandeel
minder
dan
twee
jaar
in
bezit
,
een
obligatie
zelfs
minder
dan
een
jaar
.
Beleggen
,
handelen
of
speculeren
?
Ook
het
premiebeleid
geldt
als
langetermijnbeslissing
.
Maar
de
koerspiek
van
de
laatste
maanden
van
1999
,
toen
de
internethausse
de
koersen
door
het
dak
joeg
,
opende
een
feest
van
opportunisme
.
Op
grote
schaal
verlaagden
fondsen
de
premies
die
vervolgens
,
toen
de
koersbel
koersen
koerspeil
maanden
later
al
uiteenspatte
,
weer
moesten
worden
verhoogd
.
Bestuurders
kennen
het
beleggingsbeleid
en
de
pensioenregeling
bij
hun
eigen
fonds
,
maar
weten
weinig
van
andere
fondsen
.
Dat
geeft
adviseurs
,
die
her
en
der
wel
een
kijkje
in
de
keuken
hebben
,
meer
dan
gemiddelde
invloed
.
De
doorsnee
pensioenbestuurder
werkt
gratis
:
hij
doet
't
in
de
baas
zijn
tijd
,
die
betaalt
gewoon
door
.
Het
werk
kost
de
meeste
bestuurders
minder
dan
15
uur
per
maand
,
leert
een
onderzoek
van
de
Vrije
Universiteit
.
De
besturen
zijn
formeel
verantwoordelijk
voor
het
beleid
,
maar
het
dagelijkse
werk
is
meestal
uitbesteed
aan
een
pensioenbureau
.
Het
paternalisme
weerspiegelt
zich
in
trage
aanpassingen
aan
het
moderne
leven
.
Vrouwen
werden
jarenlang
uitgesloten
,
de
minimumleeftijd
voor
de
opbouw
van
pensioenen
verdwijnt
maar
langzaam
en
alleen
stevige
politieke
druk
zorgde
voor
verbetering
van
indexatie
,
het
oplossen
van
pensioenbreuken
en
een
begin
van
invloed
van
gepensioneerden
.
Kritiek
ligt
gevoelig
.
"
Uw
toontje
bevalt
mij
niet
"
,
reageerde
pensioenspecialist
C.
Driessen
van
vakcentrale
FNV
drie
weken
geleden
toen
hoogleraar
A.
Boot
rustig
en
weloverwogen
de
"
agressieve
"
opbouw
van
aandelenbeleggingen
door
pensioenfondsen
laakte
.
Paternalisme
en
dwang
hebben
ook
een
zonnige
kant
:
zij
hebben
gezorgd
voor
een
appel
voor
de
dorst
zonder
weerga
.
Bovendien
levert
een
pensioenfonds
op
langere
termijn
,
zoveel
is
wel
duidelijk
uit
wetenschappelijk
onderzoek
,
meer
waar
voor
je
geld
dan
een
verzekeraar
of
een
consument
zelf
kan
regelen
.
De
kracht
van
het
collectief
was
de
laatste
vijftig
jaar
de
opbouw
van
het
pensioen
.
Pensioenfondsen
zijn
ongewone
financiele
collectieven
:
sociaal
en
kapitalistisch
.
De
belangen
van
bedrijven
en
werknemers
liepen
parallel
.
Pensioenfondsen
voeren
een
arbeidsvoorwaarde
uit
,
dat
is
het
belang
voor
werknemers
.
Het
fonds
belegt
vooral
werkgeversgeld
.
Voor
hen
is
het
fonds
ook
een
winstbron
:
hoge
beleggingsrendementen
(
lees
:
aandelen
)
geven
lagere
premie
,
extra
winsten
,
een
betere
beurskoers
en
profijtelijke
aandelenopties
.
De
opbouw
blijft
,
maar
de
oogsttijd
breekt
ook
aan
.
Met
de
vergrijzing
wordt
het
pensioenfonds
een
inkomensverzekeraar
voor
ouderen
.
Drie
groepen
strijden
om
de
pensioentaart
.
Maar
net
als
in
de
samenleving
is
het
in
de
pensioenwereld
ongelijk
verdeeld
.
Een
paar
fondsen
(
Philips
,
Unilever
,
KLM
,
Nedlloyd
)
hadden
grote
overschotten
,
andere
zaten
structureel
krap
,
de
meeste
boerden
vooral
goed
door
extra
aandelenbeleggingen
,
die
nu
koersverliezen
opstapelen
.
En
de
vakbonden
zijn
niet
vergeten
wie
de
grootste
greep
in
de
pensioenkas
deed
:
de
overheid
zelf
,
bij
ABP
,
voor
15
miljard
euro
.
Met
de
krantenkoppen
over
terugstortingen
van
pensioengeld
naar
werkgevers
nog
in
gedachten
bestaat
de
indruk
,
onder
meer
in
de
politiek
,
dat
deze
fondsen
er
nu
slecht
voorstaan
.
Niets
is
minder
waar
.
De
meeste
fondsen
die
geld
hebben
teruggestort
,
keerden
vorig
jaar
keurig
de
overeengekomen
prijscompensatie
uit
.
De
Pensioen
-
en
Verzekeringskamer
en
de
meeste
politici
die
nu
kostendekkende
pensioenpremies
eisen
,
zwegen
overigens
over
het
premiekortingsbeleid
in
de
jaren
negentig
.
De
vergrijzing
zal
de
belangentegenstellingen
duidelijker
maken
.
Het
pensioenfonds
als
uitkeringsorganisatie
voor
ouderen
wint
snel
terrein
,
zijn
huidige
rol
als
pensioenfabriek
voor
werkenden
blijft
nog
decennia
intact
.
Dat
gaat
meer
botsingen
geven
.
Wat
goed
is
op
lange
termijn
voor
de
werkenden
(
meer
aandelenbeleggingen
geven
meer
rendement
en
lagere
premies
)
,
hoeft
niet
goed
uit
te
pakken
voor
de
indexatie
volgend
jaar
.
Wie
moet
de
broekriem
aanhalen
?
De
hoogte
van
de
beursindex
AEX
in
december
bepaalt
of
de
beleggingen
van
de
pensioenfondsen
voldoende
waard
zijn
om
aan
de
toekomstige
verplichtingen
te
kunnen
voldoen
.
Wat
zijn
de
scenario's
?
AEX
eindigt
op
400
punten
Nu
kan
iedereen
opgelucht
adem
halen
.
Bijna
alle
pensioenfondsen
hebben
gnoeg
geld
.
De
zwakke
fondsen
hebben
samen
een
tekort
van
maar
2
miljard
euro
.
Verdere
premiestijgingen
zijn
even
van
de
baan
.
Veel
gepensioneerden
kunnen
met
een
gerust
hart
uitkijken
naar
de
verhoging
van
hun
pensioen
met
de
inflatie
of
de
loonstijging
.
AEX
eindigt
op
350
punten
Nu
wordt
de
zaak
al
aardig
penibel
.
Het
spant
erom
.
De
tekorten
kunnen
nu
wel
stijgen
tot
10
miljard
euro
.
Het
is
onoverkomelijk
dat
werknemers
,
bedrijven
en
de
overheid
meer
pensioenpremie
moeten
betalen
.
Gepensioneerden
kunnen
misschien
nog
wel
een
uitkering
krijgen
die
gecorrigeerd
is
voor
inflatie
.
AEX
eindigt
op
300
punten
Paniek
in
de
bestuurskamer
van
de
pensioenfondsen
.
Zo'n
300
fondsen
hebben
samen
23
miljard
euro
tekort
.
Werknemers
ontkomen
er
niet
aan
om
snel
meer
pensioenpremie
te
gaan
betalen
.
Volgend
jaar
en
in
2004
.
Gepensioneerden
delen
in
de
misere
mindere
mister
missers
:
hun
uitkering
zal
niet
of
slechts
deels
gecorrigeerd
worden
voor
inflatie
.
Illustratie
:
Rik
van
Schagen
Aandelenbeleggingen
steeds
belangrijker
Reserves
pensioenfondsen
krimpen
,
rendement
al
20
jaar
onder
10
procent
.
Effectenhandel
;
Pensioenen
;
Sparen
en
beleggen
;
Economie
;
Financien
;
Sociale
Economie
;
Financiele
Markten