Helaas, in 2021 waren we nog niet verlost van corona. De nieuwe woorden van dit jaar hebben dus ook vaak direct of indirect met het virus te maken. Zoals spookforens, samenzweving en schnitzelpaniek. Maar er was in februari ook sneeuwpret met bijbehorende coderoodinflatie, een op nepnieuws gebaseerde alszaak in mei en woonschaamte in september. Een selectie uit onze wekelijkse rubriek ‘Nieuw woord van de week’ geeft onderstaand jaaroverzicht van 2021.
Januari – spookforens
In het nieuwe jaar was er wat corona betreft weinig veranderd. Thuiswerken was nog steeds de norm en dat had een positief effect op het aantal files. De gebruikelijke forens die normaal met de auto in de file stond, veranderde namelijk in een nieuw soort forens: de spookforens. Dat is iemand die thuiswerkt en ’s ochtends en ’s avonds een stukje wandelt, rent of fietst om de werkdag een duidelijk begin en einde te geven.
Februari – coderoodinflatie
Begin februari werden we verrast door een periode van sneeuw en vorst. Het was voor het eerst sinds 2013 dat er gedurende een langere periode in vrijwel heel Nederland en België sneeuw lag. De sneeuw- en ijspret die daarmee gepaard ging was voor veel mensen een welkome afwisseling van het verplichte thuiszitten. Het betekende ook code rood, afgegeven door het KNMI vanwege extreem weer. Marcel van Roosmalen mopperde in zijn NRC-column over het weeralarm dat zo vaak gegeven zou worden dat mensen het minder serieus zouden nemen. Coderoodinflatie, noemde hij dat. Inflatie betekent eigenlijk ‘waardevermindering van geld’, maar wordt steeds vaker figuurlijk gebruikt, waarbij het gaat om iets anders dat in waarde of kracht afneemt.
Maart – gorpcore
Bij het halen van een koffie to go begint een nieuw soort kledingstijl op te vallen. “Jonge stedelingen zien eruit alsof ze in de Alpen gaan wandelen”, schrijft Jonas Kooyman in NRC, denk aan “gewatteerde jassen, fleecevesten, wijde broeken, wandelschoenen en de parka van Bernie Sanders”. Deze nieuwe “straatstijl die buitenkleding verheerlijkt” wordt gorpcore genoemd. Gorp is volgens sommigen gebaseerd op de Engelse woordgroep good old raisins and peanuts (bij ons ook wel bekend als studentenhaver), en volgens Kooyman een “bekende wandelsnack” . Het woordstukje –core is mogelijk verkort uit hardcore en wordt vaker gebruikt in woorden om een bepaalde modestijl aan te duiden.
April – samenzweving
Het complotdenken viert deze dagen hoogtij. Freelance schrijver en coach Marie Meeusen vertaalde de Engelse term conspirituality, dat staat voor een mengvorm van spiritualiteit en extreemrechts complotdenken, naar het Nederlandse mixwoord samenzweving: een combinatie van samenzwering en zweven. In een artikel op DeWereldMorgen.be schrijft ze dat deze beweging een snel groeiende succesformule is. “Uit BBC-onderzoek van voorbije zomer blijkt dat Nederland, na het Verenigd Koninkrijk en Duitsland, het Europese land is waar de meeste QAnon-hashtags worden gebruikt.” QAnon is een extreemrechtse complottheorie die de plannen beschrijft van een staat binnen een staat (deep state), die gericht zou zijn tegen Trump en zijn aanhangers.
Mei – alszaak
Eind april verscheen de nieuwe online editie van de Algemene Nederlandse Spraakkunst online, beter bekend onder de afkorting ANS of e-ANS. Dat is het standaardnaslagwerk waarin de grammaticale regels van het Nederlands worden beschreven. Belgische kranten kondigden in het nieuws hierover ten onrechte aan dat er een versoepeling zou zijn wat betreft het gebruik van als en dan: groter als zou voortaan ook correct Nederlands zijn. NRC-journalist Sjoerd de Jong ergerde zich aan de ophef die hierover ontstond en schreef: “Nee, dit is geen halszaak, maar wel een als-zaak – en eentje waarin de krant al ruim een week nepnieuws in de lucht houdt.”
Juni – deuro
Bij beleggers doet een cryptomunt als de bitcoin het al sinds 2009 goed, maar nu Facebook de eigen digitale, waardevaste munt Libra heeft aangekondigd, zien de centrale banken zich genoodzaakt om met eigen initiatieven te komen. In Groot-Brittannië wordt gewerkt aan de Britcoin, in China aan de e-yuan, in Zweden aan de e-kroon en in Venezuela aan de petro. De Europese Centrale Bank (ECB) ziet op zijn beurt weer weinig in een overvloed aan Europese digitale munten en is van plan om de digitale euro in te voeren, de deuro.
Juli – suikermaxdag
Kinderen tussen de vier en de acht jaar bereikten op 9 juli 2021 de suikermaxdag: de dag waarop je de door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) aanbevolen maximum hoeveelheid vrije suikers voor een heel jaar al binnen hebt. Dat betekent dat zij na deze dag eigenlijk het hele jaar geen ijsje, snoepje of koekje meer mogen zouden eten. De suikermaxdag van kinderen tussen negen en dertien jaar viel op 26 juli, en die van mensen tussen 51 en 70 jaar op 23 december.
Augustus – snuifschaamte
In juli werden we opgeschrikt door de moord op misdaadverslaggever Peter R. de Vries. Sindsdien dook het woord snuifschaamte weer vaker op. Er wordt schaamte mee bedoeld die mensen voelen over het feit dat ze cocaïne snuiven en dan vooral vanwege het verband dat hun drugsgebruik heeft met de georganiseerde misdaad. Het is een opvallend woord in het rijtje nieuwe schaamte-woorden die vaak iets alledaagsere dingen benoemen, zoals bezorgschaamte, singleschaamte of vliegschaamte.
September – woonschaamte
Nog meer schaamte in september. Op 12 september 2021 vond er een groot woonprotest plaats in Amsterdam omdat wonen voor steeds meer mensen steeds moeilijker te betalen is. Huizenprijzen zijn torenhoog en het aantal daklozen is in tien jaar verdubbeld. Een lezer schrijft over de wooncrisis in Het Parool: “Uit cijfers van het CBS blijkt dat de meest gewilde gezinswijk van Amsterdam voor 47 procent uit eenpersoonshuishoudens bestaat! (…) Ik snap dat niet. Er zou meer woonschaamte moeten zijn”. Daarmee doelt de schrijver op de schaamte die iemand zou moeten voelen omdat hij in vergelijking met anderen die moeilijk aan een geschikte woonruimte kunnen komen, zeer gunstige woonomstandigheden heeft.
Oktober – alcoholvrijmibo
Traditioneel worden we in oktober aangemoedigd om te stoppen met roken onder de noemer stoptober. Sinds 2014 kennen we ook Sober October, een maand waarin je de alcohol laat staan. Oorspronkelijk begonnen als actie om geld op te halen voor Macmillan Cancer Support, maar inmiddels is het een algemenere beweging geworden. Op 21 oktober introduceerde wijnkenner Esmee Langereis het bijpassende woord alcoholvrijmibo voor een vrijdagmiddagborrel waarbij drankjes zonder alcohol worden geschonken. Vrijmibo kenden we al als verkorting van vrijdagmiddagborrel, en in alcoholvrijmibo krijgt vrij dus een verrassende dubbelfunctie.
November – schnitzelpaniek
Net nu de wintersportvakanties in zicht komen ontstaat er schnitzelpaniek: paniek onder met name Oostenrijkse ongevaccineerden veroorzaakt door de 2G-regel, die het hun onmogelijk maakt nog een restaurant te bezoeken. 2G wil zeggen dat alleen gevaccineerden en mensen die zijn genezen van corona toegang krijgen tot een bepaalde (horeca)gelegenheid of locatie. Eerder kwam ook al het woord schnitzellockdown voorbij, een schertsende benaming voor de 2G-maatregel in Oostenrijk waarbij mensen zonder vaccinatie of herstelbewijs geen toegang hebben tot hun geliefde schnitzels.
December – flits
Ook dit jaar weer geen vuurwerk tijdens de jaarwisseling. Maar dat is niet waar het bij dit woord voor ‘flitsend snel’ om draait. Flits kenden we alleen als zelfstandig naamwoord, maar de NRC gebruikte het nu ook als bijvoeglijk naamwoord: “Ook de huishoudwinkel aarzelt nu: hoe flits moet de bezorging”? De verkorting van flitsend snel tot flits benadrukt mooi de snelheid waarmee er tegenwoordig bezorgd wordt. Alhoewel de pakketdiensten in de laatste maanden van het jaar flink vertraging oplopen door de vele online bestellingen.