Alles begint bij luisteren

Ik moet bekennen dat ik radio vooral gebruik als geluidsdecor bij andere (interessantere?) bezigheden. Zelfs de Vlaamse Radio 1, gespecialiseerd in nieuws en informatie, speelt bij mij hoogstens op de achtergrond. Ik hoor dat, maar ik luister nauwelijks. Schrok ik dus even, toen er een jingle uit mijn autoradio kwam die mij vriendelijk, maar kordaat toesprak: “Alles begint bij luisteren.”

Kijken en tasten

Luisteren is een van de mooiste woorden die ik ken. Het klinkt bijzonder, met de unieke Nederlandse tweeklank ui. Het heeft ook een mooi dactylusritme: de klemtoon vooraan, gevolgd door de twee zachte lettergrepen van de uitgang –eren, typisch voor werkwoorden die een zekere tijdsduur of herhaling uitdrukken, zoals klapperen, jakkeren en stuiteren. Luisteren verlangt om fluisterend te worden uitgesproken, zodat alleen mensen die hun oor te luisteren willen leggen, het kunnen horen. Om te luisteren heb je tijd en aandacht nodig en je moet er moeite voor doen en nederigheid tonen. Luisteren staat tot horen zoals kijken tot zien en tasten tot voelen.

Wonderlijk is dat luisteren in de loop van de tijd betekenissen heeft ontwikkeld die maar weinig meer te maken hebben met het oor. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) somt die geduldig en overzichtelijk op. Zo is er een subtiel verschil tussen ‘met aandacht hooren, gewoonlijk met den wensch om het gesprokene te verstaan’ (Statenbijbel: “Ick hebbe geluystert ende toegehoort”) en ‘het schenken van aandacht’ (De Génestet: “Gij moet er niet naar luisteren, ’t Is laster.”)

Gehoorzaam

“Vervolgens wordt bijna of in ’t geheel niet meer aan het hooren gedacht”, schrijft het WNT verder. Een eerste stapje in die evolutie zie je in zinnen als ‘Er wordt in het bestuur nog altijd geluisterd naar jou’, wat wil zeggen dat men rekening houdt met jouw opvattingen en jou dus volgt. Uiteindelijk verdwijnt de gedachte aan het oor helemaal en blijft de verplichting over: ‘Je moet luisteren naar je ouders.’ En het interessante is nu dat de betekenissen ‘actief horen’ en ‘in acht nemen’ volgens het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands al van bij de oorsprong met elkaar verweven waren in het Sanskriet śrotṛvati. Daardoor hebben we vandaag nog woorden als gehoorzaam en de uitdrukking ‘wie niet horen wil, moet voelen’.

U kunt zich voorstellen hoe ik me op de vingers getikt voelde toen Radio 1 me opdroeg te luisteren. Gelukkig had ik nog een uitweg. Ik draaide de knop om.