“Als puntje bij paaltje komt, is iedereen voor Ajax”, schrijft een voetbalfan als reactie op een nieuwsbericht over het KNVB-bekertoernooi. De uitdrukking betekent: ‘als het erop aankomt’. Maar wat heeft dat met een puntje en een paaltje te maken?
Waarschijnlijk is puntje een verbastering van putje. In het Middelnederlands bestond de uitdrukking put ende pael om letterlijk de grens van iemands terrein aan te geven: gemarkeerd met kuilen of greppels en grenspalen. Nu gebruiken we de uitdrukking alleen nog in figuurlijke zin.
Puttepalen
In het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) komt ook het gerelateerde woord puttepalen voor, dat ‘begrenzen’ betekent. Een citaat uit 1873: “Ik heb een stuksken land in die erve liggen, maar ’t is niet geputtepaald, en vandaar vrees ik moeilijkheiden te ontmoeten.”
- puntje bij paaltje in de Etymologiebank
- puttepalen in het WNT