Vorige week begon in Frankrijk het WK voetbal voor vrouwen. Heel Nederland kijkt uit naar de prestaties van de Oranje Leeuwinnen, dat spreekt voor zich. Maar daardoor dreigt een ander belangrijk sportevenement, nota bene het grootste Nederlandse sportevenement van 2019, er qua aandacht wat bekaaid van af te komen. Van 3 tot en met 16 juni wordt in Den Bosch namelijk ook het WK handboogschieten georganiseerd. Ook daar gaan, letterlijk in de schaduw van de Sint-Jan, sporters van over de hele wereld met elkaar de strijd aan.
Bogenaars & Sint Luiaard
Boogschieten heeft zijn wortels in een zeer ver verleden, want je moest je bij de jacht of op het slagveld al met pijl en boog zien te redden lang voor het buskruit uitgevonden was. Die lange historie zorgde voor een uitgebreide woordenschat, met termen en uitdrukkingen die nu allang weer in onbruik geraakt zijn. Zo worden in middeleeuwse documenten en verhalen boogschutters onder meer bogenaers genoemd, of aertsiers en sagittaren (afgeleid van archier en sagittarius, respectievelijk het Franse en Latijnse woord voor ‘boogschutter’). Hun wapens zijn niet alleen de eenvoudige handboog, maar vaak ook de complexere en zwaardere kruisboog. En: wie zich in de zestiende eeuw lekker stond uit te rekken kreeg te horen of hij misschien Sinte Luiaerts boghe wilde afschieten?
Voetbogen, kraantjes & armborsten
Vooral voor de kruisboog bestonden er vroeger nog allerlei andere, dikwijls intrigerende benamingen. Omdat je de boog bij het spannen van de pees naar beneden houdt en met de voet tegen de grond drukt om zo bij het aanspannen je beide handen te kunnen gebruiken, werd hij meestal voetboge genoemd. Verder blijken volgens oude teksten kruisboogschutters ook met cranekijns (‘kraantjes’) en armborsten te schieten. Met wat fantasie kun je in een kruisboog inderdaad een kleine tweearmige kraan zien. Maar waar komt armborst vandaan? Etymologen linken het woord aan het Oudfranse arbaleste, dat zelf teruggaat op het Latijnse arcuballista (letterlijk: ‘werptuig met een boog’). Omdat dergelijke wat moeilijkere termen niet altijd goed begrepen worden, verandert de taalgebruiker ze dikwijls in meer vertrouwd klinkende woorden. Op die manier zal ook hier, vanuit de bijgedachte aan arm en borst, uit arbaleste het Nederlands ogende armborst gevormd zijn.
Terug naar Den Bosch. Net zoals bij de middeleeuwse schutterskampioenschappen worden ook tijdens het WK boogschieten allerlei andere culturele activiteiten georganiseerd. En net zoals toen is het evenement een flinke publiekstrekker voor de stad. En ook net zoals toen wordt alles rijkelijk met wijn en bier overgoten. Nee, dat boogschieten, dat gaat zeker nog eeuwen mee.
- archier, bogenaar en sagittaar in het Middelnederlandsch Woordenboek (MNW)
- armborst en cranekijn in het Middelnederlandsch Woordenboek (MNW)
- armborst in het Vroegmiddelnederlands Woordenboek (VMNW)
- armborst, voetboog en archier in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)
- Sint Luiaardsboog afschieten in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)