Nederhop: meer dan doekoe en watskeburt
Nederhop, Nederlandstalige hiphop, is populair. Halverwege de jaren tachtig begonnen de Osdorp Posse en Extince met rappen in hun ‘moerstaal’; nu is het genre steeds meer in opkomst.
Altijd als er over nederhop wordt geschreven, gaat het over het gebruik van woorden als doekoe ‘geld’ en patta’s ‘sportschoenen; sneakers’ en wordt de tekst van Watskeburt eindeloos bestudeerd. En er is altijd gemopper over de vermeende verheerlijking van geweld, het onvriendelijk behandelen van vrouwen, en over vuilbekkerij in de hiphop in het algemeen.
Wordt er in de nederhop dan niet gescholden? Jazeker. En worden er dan niet veel straattaalwoorden gebruikt als tori ‘verhaal’, whoella ‘ik zweer/ik zweer het’ en wazzup ‘hoe gaat het’? Ja hoor, dat ook. Maar er is zoveel meer over nederhop te melden.
Hebben jullie mijn rug? Woord!
In Nederlandstalige hiphop komen veel letterlijke vertalingen voor van Amerikaans-Engels hiphopjargon. Voorbeelden hiervan zijn voelen jullie me ‘are you feeling me’, voel je met me mee, volg je me, en Woord!, afkomstig van Engels word, word up, of word is bond, wat zoiets als ‘zo is het’ of ‘afgesproken’ betekent. Tot dit type behoren ook Jullie hebben mijn rug, en ik die van jullie ‘you got my back and I got yours’, dat voor elkaar opkomen of op elkaar kunnen rekenen betekent, en Ik ben uit/uit van hier ‘I’m out of here/I’m outta here’.
Verder heb je ook nog in het huis (zijn) ‘(to be) in the/da house’, de bom ’the/da bomb, breng de beat in ‘bring the beat (in)’ en de shit is aan ’the/da shit is on’.
In mijn spitfirma vind je geen spuugmuggen
Ook wordt spugen vaak gebruikt, van het Engelse werkwoord spit ‘letterlijk: spugen; hier als: (teksten) uitspugen’, rappen’, bijvoorbeeld in het nummer ‘Pomp die shit’ van de Rotterdamse rapper Winne: ‘Jullie spugen beneden maat’. Verder is Engels spit ook vernederlandst tot spitten, met een Nederlandse werkwoordsuitgang -en, dat verder ook als een Nederlands zwak werkwoord vervoegd wordt. Het woord komt ook veel voor in samenstellingen, vaak naast het gebruik van spugen, bijvoorbeeld in in het nummer ‘Spuugdingen op die mic’ van Opgezwolle, met het volgende couplet:
‘Aiiyo van spugen in de lucht, ik heb m’n spitbrevet… Emcees.. gaan voor hun spit-examens/Respect aan spugende gasten plus de spittende dames/M’n naam is S.T., ey, spitdirecteur Spuug en spit ille shit naar willekeur/Word, letter na letter, m’n stijl gewoon een vette/Ik spuug in alle staten, nuchter, blauw, knetter/M’n spuugdiploma, het hangt boven m’n bed Is ongelofelijk vet, doorstomende raps En, in mijn spitfirma vind je geen spuugmuggen/Ik spuug voor m’n ruggen, goed spugen? Moet lukken! Ik heb m’n spitbewijs plus m’n spitcertificaat/Ik ben net niet te laat als ’t om het spitten gaat’.
Extince praat over ‘rijms uitspugen’, waarin rijms van Engels rhymes komt, opvallend genoeg, net als het Engels rhyme met meervoudsuitgang -s gespeld, terwijl de Nederlandse uitgang officieel -en zou zijn.
Geld maken
Geld maken komt van Engels ’to make money’, met daarbij varianten als brood maken, bijvoorbeeld in Hefs nummer Luie mannen ‘maak brood/anders sta je rood’. De Osdorp Posse rapt in het nummer Braakwater: ‘Zeg versjes voor de massa/maak kassa’. In Pappa is thuis van de Jeugd van Tegenwoordig valt juist de Nederlands-Engelse woordgroep money praten op: ‘Praat money/Pappa verstaat je’, terwijl Typhoon in Beroemd zijn juist weer praat over doekoe maken.
Weet jij de neuk veel
Ook scheldwoorden kunnen vertaald worden; de Osdorp Posse verzon in de prille jaren tachtig al ‘moederneuker’ voor motherfucker; ook met afgeleid bijvoeglijk naamwoord in de beroemd geworden zin uit de hitsingle Moordenaars: ‘Het was de moederneukende politie met hun moederneukende justitie’. Ook pleegt de Osdorp Posse fuck als neuk weer te geven bijvoorbeeld in de woordgroepen ‘wie de neuk’ en ‘weet jij de neuk veel’ in het nummer Ghetto’tje spelen.
Het gebruiken van het woord neuk heeft niet echt veel navolging gehad. Fuck wordt in nederpop steevast gespeld als fok met daarbij ook fokkin’ of fokking, dat ook in jongerentaal in het algemeen gebruikelijk is. Het woord fuck wordt dus anders gespeld en anders uitgesproken.
Het zeer letterlijk vertalen van uitdrukkingen lijkt een specialiteit van de vroegste nederhoppers. De Osdorp Posse gaat hier ver in en vertaalt zelfs uitdrukkingen als when the shit hits the fan in het nummer ‘schijt raakt ventilator’. Andere tracktitels van deze groep zijn te beschouwen als een parodie op Amerikaanse hiphopnummers, bijvoorbeeld Geen slaap tot Osdorp, dat gebaseerd lijkt op No sleep till Brooklyn van de Beastie Boys. Een recent voorbeeld van een wel heel letterlijke vertaling van een Engelse woordgroep, is de titel van een nummer van de rapper Murda Turk: Be on de kijk uit.
Down met wat ik doe
De Osdorp Posse is ook verantwoordelijk voor de woordgroep beneden met, een vertaling van Engels ‘down with’, om aan te geven dat je ergens aanhanger van bent, ergens voorstander van bent, bijvoorbeeld in het nummer Beneden met vrede. Toch komt in nederhop juist vaak down met voor, waarbinnen Engels en Nederlands gemixt zijn, bijvoorbeeld in ‘Vanaf het podium, ben down met respect’ (Opgezwolle) en ‘Zijn ze down met wat ik doe?’ (Typhoon). Vergelijkbare voorbeelden zijn big up en shoutout, beide in de betekenis ‘aanmoediging; (uiting van) respect’, dat in de nederhop weer vaak wordt gebruikt in combinatie met het Nederlandse voorzetsel naar.
Straatgeloofwaardigheid
In de hiphop is street credibility of verkort street cred ‘straatgeloofwaardigheid’ belangrijk. Het woord straat wordt in nederhop ook bijvoeglijk gebruikt, in de uitdrukkingen ‘Hou het straat’ of ‘straat blijven’, bijvoorbeeld in de track Meelopers van de rapgroep Woordvoerders. Straat zijn is stoer zijn, weten en respecteren waar je vandaan komt en je staande kunnen houden in de stad. In zekere zin ook een vorm van keepin’ it real, een belangrijke hiphoples, die Extince in het nummer Binnenlandse funk ook weer letterlijk in ‘hou het echt’ vertaalt.
Een Engelse leenvertaling is ook de straat slaan ’to hit the streets’, voor ‘de straat op gaan’, bijvoorbeeld in Meer bommen van Duvel Duvel: ‘Duvel danst, duvel maakt nog pokoe en slaat de straat’, waarin pokoe staat voor ‘liedje, track’.
Ik verbind je met de straat, ik ben wat Nike is
Het gehele straatleven is, net als in de Amerikaanse hiphop, een belangrijk thema, waarbij geld verdienen het belangrijkste lijkt, vergelijk bijvoorbeeld Salah Edin: ‘De waarden en normen van de stoeptegels/straatregels/nee we streven naar pegels’, waarin pegels staat voor geld. Rapper Appa verzucht: ‘Waarom zijn anderen rijk en kunnen van de straten af. Want de straten praten poen’. Poen praten is hier weer een variant van geld/money/doekoe praten.
Ook wordt de straat vaak als een soort eigendom voorgesteld, bijvoorbeeld door Winne in ‘Ik verbind je met de straat/ik ben wat Nike is’ en ‘De straat is van mij, je moet tol betalen’. Ook de Nijmeegse hiphopgroep Zo Moeilijk waarschuwt in de single Stoere bink: ‘Blijf met je straat van onze praat af’.
Heiloo represent
De stad of wijk waar je vandaan komt, wordt ook in nederpop volop genoemd en geroemd, net als in de Amerikaanse hiphop. In Amerika gaat het vooral om oostkust versus westkust en in het bijzonder om de steden New York en Los Angeles en buurten daarbinnen, bijvoorbeeld Harlem en the Bronx in NY en Compton en South Central in LA. Ook in de nederhop zijn de grote steden, vooral Amsterdam (‘Damsko’) en Rotterdam (‘Roffa’) belangrijk, maar ook de hiphopscene in Zwolle en Nijmegen is groot. The Opposites rappen trots over Heiloo, Hef ‘draagt Hoogvliet als een T-shirt’ en roemt ook de wijk Zalmplaat hierbinnen, net als Kempi dit doet met Woensel-West in Eindhoven. Deze wijken en steden worden ‘gerepresent’, soms ook met postcode erbij, bijvoorbeeld 1103, de postcode van de Bijlmer.
Leer mijn hood kennen
Veel Amerikaans-Engelse hiphopwoorden worden ook in de Nederlandse hiphop gebruikt, bijvoorbeeld werkwoorden als diggen ‘begrijpen; of positiever: waarderen, goed vinden’, dissen, afkomstig van Engels diss, dat weer van disrespect komt ‘iemand geen respect geven; iemand respectloos behandelen’, spitten ‘uitspugen; rappen’, spinnen ‘draaien, bijvoorbeeld van platen of met betrekking tot dansbewegingen’ en droppen ‘zowel letterlijk als figuurlijk laten vallen; afgeven, afleveren’, bijvoorbeeld in Duvel Duvels Welkom in de wereld: ‘Alleen maar pieken en presteren, drop m’n spitie in je oor’.
Ook het hiervoor al kort genoemde representen ‘iets representeren, vertegenwoordigen, bijvoorbeeld je stad’ wordt frequent gebruikt, bijvoorbeeld door Hef in Luie Mannen ‘ik doe wat ik doe, ik represent Hoogvliet’. Deze werkwoorden zijn allemaal vernederlandst in hun vervoeging.
Ook Engelse zelfstandige naamwoorden worden veelvuldig geleend, bijvoorbeeld game, vooral in de verbinding in de game zijn, waarmee ‘in de rapscene zitten’ bedoeld wordt; mic als verkorting van Engels microphone ‘microfoon’ en natuurlijk het woord swag/swagger ‘stoere, zelfverzekerde uitstraling; X-factor’. Ook ill ‘geweldig; stoer’, is populair, maar hiernaast ook de Nederlandse vertaling ziek, bijvoorbeeld in Concept of niet van Opgezwolle: ‘ik kom ontzettend ziek’.
Ten slotte vallen woorden als hood ‘buurt’ en loot ‘buit; geld’ op, vergelijk weer Hef in Gone with the major: ‘Cruise met me, leer mijn hood kennen/en check hoe al die mannen voor hun loot rennen’.
Pomp die shit als een lekke band
Een opvallend kenmerk van nederhop is dat er veel vergelijkingen worden gemaakt, waarbij er gespeeld wordt met letterlijk en figuurlijk taalgebruik en er vaak meerdere betekenissen van afzonderlijke woorden tegelijkertijd een rol spelen. Een woord als fris is ook een leenvertaling van Engels fresh, dat in de hiphop vaak in de betekenis ‘geweldig; cool’ wordt gebruikt, bijvoorbeeld in ‘Fris als februari’, ‘Fris als een wasserette’ en ‘Fris als ananassap’.
Verder kun je ‘blijven plakken als de sporen van slijmslakken’ en ‘hangen als slingers in het rond’ (Opgezwolle), of juist ‘hangen als megaposters’ (Dio en Sef) en ook onderwerpen aansnijden ‘alsof het taart is’ (Extince).
Winne lijkt de koning van dergelijke vergelijkingen; van hem afkomstig zijn bijvoorbeeld ‘Pomp die shit als een lekke band’, ‘Rappers geven kennis weg als de stok van een estafette’, ‘Ik zit er mee in mijn maag als een bolletjesslikker’ en ‘ik heb de touwtjes in handen als Guepetto’.
Ook wordt er veel over vrouwen en seksuele prestaties gerapt, wat bijvoorbeeld teksten oplevert als: ‘Jij bent mijn contactdoos en ik jouw stekker/dan gaan we echt te keer net als Black and Decker’ (Def Rhymz).
Ook het benadrukken van de uniciteit lokt vergelijkingen uit, bijvoorbeeld in Duvel Duvels Niemand doet duvel iets: ‘Want Duvel is niet uit te leggen. Hij is zo waus als een protestantse paus of Claus aan de house’.
Soms worden heel verschillende dingen naast elkaar gerangschikt in een vergelijking, bijvoorbeeld in Opgezwolles Spuugdingen op die mic, waarin de rappers iets ‘Bitter als kruidnagels of relaties uitmaken’ noemen.
Gewoon goeie zinnen
In Nederlandse hiphop worden ook, gewoon meer in het algemeen, mooie zinnen gevormd waarin de woorden raak gekozen zijn en vormelijk en in klank goed op elkaar aansluiten, bijvoorbeeld in De alcohol-list van de Osdorp Posse: ‘De alcohol-list van de alcoholist/Is onbetwist dat de alcohol beslist en jij gist/Of jij de fles wil of de fles jou’. Ook ‘Ik geef slappe happen facelifts/ik face this’ uit Zwart Lichts ‘Back up staat klaar’ is fraai; een liedje waarin spitten ‘rappen’ steeds letterlijk in verband wordt gebracht met speeksel: ‘consumptie in je face als spraakwater’, en ook met regen: ‘Mijn regen maakt droge gasten zo wasted/Menens, mijn regen, bedondert doofstomme oortrommels op donderdag’.
Mooie vondsten zijn verder Opgezwolles ‘Als die mic aanstaat/En ik een vrije val maak/bij mijn rijmparachutesprong/Spuug met douchekopflows acuut paraplu’s vol’; Duvel duvels ‘Je bent geen groentje maar groente/Ze vreten die shit van je, alleen omdat het moet’ en Zwart Lichts ‘Ik denk links na/maar schrijf extreem rechts’. Ook Winne loopt hier weer voorop, want ‘Dit is rapatletiek/ik leg de lat hoger’.
Ik eet neppe rappers als nagerecht
Opscheppen, braggin’ and boastin’, hoort er natuurlijk bij, net als in de Amerikaanse hiphop. Andere rappers moeten het hierbij vaak ontgelden, vergelijk bijvoorbeeld Zwart licht in Back-up staat klaar: ‘Ben spraakmakend ja, want ik breek kaken, want rappers proberen me iets te vaak na te apen/Ik laat ze, dierentuin, dieren, the game heeft last van onkruid/en ik kom tuinieren’ en ook in het nummer ‘Wat sorry’ is duidelijk: ‘Roerbakrappers opgerot met die ratjetoe’. Ook Duvel Duvel rekent af met anderen in de rapgame in Niemand doet duvel iets: ‘That’s the way it goes/Some is players some is pros/Now ya know/Ik pis in de pot, jij in de po’.
Ook Opgezwolle maakt korte metten met ‘wack’ mc’s in Dat ding dat ik doe: ‘schreef ik teksten voor cashen, was ik Oom Dagobert/Ik heb zonet de magnetron aangezet/De tafel gedekt en het bestek klaargelegd/Want A je bent wack en B a-relaxed/Daarom eet ik jullie neppe rappers voor het nagerecht/Met een, maagtablet voor het zuur in me strot/Mijn rijms zijn geblokt als een schuur in het slot’. Ook Duvel Duvel gaat op de gastronomische toer in Apentrots: ‘Geen genade/Ik leg je in als een karbonade/Los je op als limonade/Zonder scheldkanonnade’.
De Osdorp Posse schreef de Extince-diss Braakwater, een parodie op Extince’ hit Spraakwater en is daarin stellig: ‘Je wou een vet percentage voor je persiflage/met je nederhoprageshit soft als page’.
Meestal wordt vooral het eigen kunnen benadrukt; zo zegt Winne bijvoorbeeld ‘Vers vlees op het spit/wie geeft je het rauwer dan dit?’ en Opgezwolle scoort ‘zelfs als de keeper Van der Sar is’ en zegt ook nog: ‘Ik scoor in je oor, ik word door Cruijff gecoacht’. In Pomp die shit doet Winne er nog een schepje bovenop: ‘Winne aan slag staat gelijk aan 4 wijd, ik kon gelijk lopen/Geen dobbelsteen, ik gooi hoge ogen/Naast de skunk is mijn product de beste dope van Nederlandse bodem/De Rotterdamse verlosser/Het maakt niet uit wat je opoffert/ik drop toffer/waar is je koffer?’; ook heeft hij ‘meer sterren dan een mercedesdealer’.
Ook over meisjes wordt er opgeschept, bijvoorbeeld door Blaxtar in Opgezwolles nummer Voor die peeps ‘Die sma was maagd maar zit nu op zwart zaad; het mijne’, waarin sma ‘meisje’ betekent. Ook rapper Rico maakt in hetzelfde nummer ‘de chicks kokend als Cas Spijkers’.
De Jeugd van tegenwoordig
Eerlijk is eerlijk, de Jeugd van tegenwoordig verdient een aparte alinea. Deze ‘drie alcoholisten en een dikzak’ zijn sinds 2005 actief en hun teksten houden de gemoederen sinds dat jaar flink bezig. Annebel Blaauw schreef een masterscriptie over de teksten van de Jeugd, getiteld Wartaal of geniaal? en in 2011 kwam bij Nijgh en Van Ditmar het Handboek der Jeugd uit, met daarin alle songteksten. Alleen bij de Jeugd horen we zinnen als ‘het is een goddamn Griekse tragedie in this bitch’ (uit: Huilend naar de club) en ‘Leanen als de toren van Pisa/meer hoes dan Isa’ (uit: Hot hot hot), en rijmt roti op Helmut Lotti en wordt de vraag ‘what time is it’ steevast beantwoord met ‘kwart over partytime’. Diamonds om me nek/loesoe in the sky is bovendien een leuke parodie van lucy in the sky with diamonds.
Hiphop hoera!
Rappers zijn een soort taaltovenaars, die naar hartenlust woorden lenen, woorden vervormen en spelen met woordbetekenis. De woorden staan hier zakelijk gerangschikt, maar met een beat eronder hebben ze nog zoveel extra’s. Nederhop bloeit; hiphop hoera!