Er is iets gebeurd

Dordrecht, 25 november 1963.
l.s.
wegens de gebeurtenissen in Amerika
gaat de ouderavond vandaag niet door
de avond wordt nu gehouden
op maandag 9 december (over veertien dagen)
ook weer in de meerpaal
om acht uur
de oudercommissie

Dit lijkt op een al veel te lang rondslingerend kattebelletje, maar het is een (hyperrealistisch) gedicht, een zogenaamde readymade van Cees Buddingh’. Maar misschien moet ik erbij vertellen dat de Amerikaanse president John F. Kennedy op 22 november 1963 in Dallas werd vermoord. Met de beelden daarvan bent u wellicht vertrouwd. Het fijne aan het gedicht is nu dat Buddingh’ die niet probeert in woorden te vatten. Tenzij in dat ene, ‘de gebeurtenissen’, dat daardoor ineens overloopt van gruwel.

Taalkundigen zouden het een productief verschijnsel kunnen noemen, omdat je het elke dag kunt ervaren. Mag ik, zonder uw gemoedsrust te willen verstoren, enkele voorbeelden geven? De gebeurtenissen in Oekraïne. De gebeurtenissen in Teheran. De gebeurtenissen in Seoel. De gebeurtenissen in Washington op 6 januari. Als ik er als zure grap ‘de gebeurtenissen gisteren in Den Haag’ (of Brussel) aan toevoeg, dan gilt u het misschien wel uit: ‘Help, wat is dáár nu weer gebeurd?’

Wie vandaag googelt op ‘de gebeurtenissen in’, kan kiezen uit anderhalf miljoen webpagina’s. Sorteer daar de woordenboeken en thesaurussen uit en je houdt over: tragiek, en nogal vaak met moord en brand. Een groot volksfeest waar na afloop iedereen moe maar tevreden (en lichtjes dronken) naar huis keert, is blijkbaar geen gebeurtenis. Er moeten doden vallen. Er gebeurt pas iets in een stad als ze overspoeld wordt door een vloedgolf, als er een gek in begint te schieten of als ze uiteenspat door een aardbeving.

Zo lijkt het. Maar als we googelen op ‘feestelijke gebeurtenis’, levert dat ook ruim 75 duizend documenten op. Er gebeurt dus wél wat leuks in de wereld, maar het valt zo weinig op. En een tweede conclusie: ‘een gebeurtenis’ is dikwijls prettig, ‘de gebeurtenissen’ slaat op tragiek.

Het werkwoord gebeuren is al erg oud. Er zijn citaten bekend uit de tiende eeuw, toen onze voorvaderen nog Oudnederlands spraken. Het is afgeleid van een ander werkwoord, beuren, dat ‘opheffen’ of ‘optillen’ betekende, zegt het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands en dat woord werd ook gebruikt voor tol of belasting heffen. Ongetwijfeld gebeurtenissen, in die tijd en vandaag nog steeds. Het werkwoord beuren staat nu nog in de Dikke Van Dale, maar het wordt naar mijn idee nog zelden gebruikt. Het is wel te herkennen in opbeuren, wat dus eigenlijk een beetje dubbelop is, net zoals optillen (je kunt niet iets neertillen). Het voorvoegsel ge- betrok de betekenis van het werkwoord op een persoon. Gebeuren is dus ‘iemand ten deel vallen’. Etymologisch zou je kunnen besluiten dat een gebeurtenis een voorval is dat mensen treft, ten goede of ten kwade. Maar, zoals gezegd, laat iets leuks gebeuren en iedereen gaat stilletjes naar huis; ontketen een ramp en ze blijft wekenlang flikkeren op alle media.