Onze pollekes kussen

We zijn twee volken, gescheiden door dezelfde taal. Dat is een boutade om te stellen dat het Nederlands er nooit in geslaagd is de culturele verschillen tussen Noord en Zuid uit te vlakken. ‘We verstaan elkaar wel, maar we begrijpen elkaar niet’, wordt er soms aan toegevoegd. Alsof dat elders in de wereld wel lukt. Zelfs in Frankrijk, waar de nationale taal centraal wordt bestierd en opgelegd aan de regio’s, zijn er grote karakterverschillen tussen bijvoorbeeld Parijzenaars en bergbewoners in de Alpen. Dat kan ook niet anders.

Dat paradoxale scheiden is trouwens niet eens voor het Nederlands bedacht. Waarschijnlijk (maar nooit echt bewezen) is het een kwinkslag geweest van de Britse toneelschrijver George Bernard Shaw en die had het over de Britse en Amerikaanse cultuur.

Maar als je de uitdrukking letterlijk wilt nemen, dan kom je gauw bij een collectie ‘valse vrienden’ in onze woordenschat, waaruit blijkt dat onze taal toch ook onbegrip en soms zelfs misverstanden veroorzaakt tussen Nederlanders en Vlamingen. Het verschil tussen een Vlaamse en een Nederlandse soeplepel (Vl: om soep te eten; Nl: om soep op te scheppen) is ruim bekend. Hetzelfde geldt voor woorden als enerverend (Vl: irritant, Nl: opwindend) en straks (Vl: later, Nl: dadelijk).

Soms worden uitdrukkingen helemaal niet begrepen aan de overkant van de staatsgrens. Een leuke vond ik vorige week in de kranten. De Morgen had het over de viroloog, die ons aller lentegevoel kwam vergallen met ontnuchterende cijfers. Een rotjob, schreef de commentator, maar “we mogen onze beide pollekes kussen dat ze het nog altijd willen doen.” We mogen dus van geluk spreken, of zoals Nederlanders zeggen: we mogen onze handjes dichtknijpen.

Pollekes zeg je tegen de handjes van kinderen, aldus het Woordenboek der Nederlandsche Taal (betekenis 15 en 16). Zo wordt het woord vandaag nog gebruikt in het informele Vlaams: kinderen moeten hun pollekes wassen voor het eten. Misschien is de betekenis verwant aan andere zaken, graspollen bijvoorbeeld, die ook zacht en mollig zijn.

Maar waarom zou je je handjes kussen als je geluk hebt gehad? Het Algemeen Vlaamsch Idioticon van Schuermans kent deze spreuk, ook tot kinderen gericht: ‘Kus uw polleken als ge iets krijgt.’ Dat is een mogelijke verklaring voor de hedendaagse betekenis: toon je dankbaarheid door een kus te geven aan de hand die een gift heeft aanvaard. Wellicht komt daar ook de Nederlandse uitdrukking met het dichtknijpen vandaan: als je iets hebt gekregen, hou het stevig vast. Vandaar de zin die ik diezelfde week in het Algemeen Dagblad aantrof over goedkope huizen op een toplocatie:  “Mensen die daar straks een woning kunnen huren, mogen echt hun handjes dichtknijpen.”