Defenestreren: een woord voor het taalmuseum

Eerst maar even een disclaimer: ondergetekende vindt defenestreren een kwalijke zaak. Hij vindt stellig dat defenestreren niet opnieuw moet worden toegepast. Hij is niet alleen tegen het defenestreren van politici (en tegen het oprichten van galgen tijdens protestdemonstraties), maar tegen defenestreren in het algemeen. Kortom: neem kennis van het verschijnsel, maar pas het zeker niet toe.

Volgt de vraag wat defenestreren betekent. Zeker is dat de spellingcorrector van Word het niet kent – tik defenestreren en er verschijnt een rood kringellijntje onder. Het staat niet in het Algemeen Nederlands Woordenboek, noch in het Woordenboek der Nederlandsche Taal, maar de Dikke Van Dale kent het gelukkig wel. Daar lezen we dat het is afgeleid van het Franse woord défenestrer. En dat het twee betekenissen heeft: ‘uit het raam gooien’; en (figuurlijk gebruikt voor bijvoorbeeld politici) ‘terzijde schuiven, op non-actief stellen’.

Onvermeld laat Van Dale de combinatie van deze twee zaken: het op non-actief stellen van bestuurders en politici door ze uit het raam (fenêtre in het Frans) te werpen. Toch ligt precies dáár de oorsprong van dit wonderlijke woord.

Koningin Izebel

Het oudste geval van defenestratie dateert al uit de negende eeuw voor Christus. Izebel, koningin van Israël, stelde toen haar eigen religie boven die van haar onderdanen. Dit kwam haar op een gruwelijke dood te staan. “Gooi haar het raam uit!’’ lezen we in het Oude Testament (2 Koningen 9:33). Na haar val werd Izebel door paarden vertrapt en vervolgens grotendeels opgegeten door honden – weinig boeken zijn zo gruwelijk als het Oude Testament.

In Nederland werd de Zeeuwse edelman Wolfert van Borselen op 1 augustus 1299 slachtoffer van defenestratie. In Delft wierpen boze burgers hem uit het raam. Vervolgens werd hij gelyncht. Jan Luyken legde deze raamuitwerping in 1698 vast in de bijgevoegde ets.

In de tussentijd hadden zich verschillende andere gevallen van defenestratie voorgedaan – het was zeker geen zeldzaam verschijnsel. Zo kieperde een woedende menigte op 22 december 1379 minstens vijftien rijke burgers uit de ramen van het Leuvense stadhuis, een incident dat bekendstaat als de “Defenestratie van Leuven”.

Curieus detail in deze woordgeschiedenis: de oudst bekende Nederlandse krant, die verscheen op 14 juni 1618, maakt eveneens melding van een defenestratie. Het gaat om een incident te Praag (“het Tumult van Prage”) waarbij protestantse edellieden drie katholieke onderhandelaars uit het raam duwden. De slachtoffers overleefden de val van 21 meter maar raakten wel zwaargewond. Deze zogenoemde “Tweede Praagse Defenestratie”, die verschillende keren is afgebeeld, zette de Dertigjarige Oorlog in gang, een verwoestende oorlog waarbij vrijwel alle Europese mogendheden betrokken raakten.

Defenestreren is een internationaal begrip. Het komt onder meer voor in het Duits (defenestrieren), Engels (defenestrate) en Spaans (defenestrera).

Full disclosure: tot vorige week had ik er nog nooit van gehoord. Ik leerde het van een vriendin die grapte dat zij overbodige spullen ging opruimen door ze uit het raam te smijten. Inmiddels weet ik dat het Nederlands ook de woorden zelfdefenestratie en autodefenestratie kent. De betekenis zal duidelijk zijn: jezelf uit het raam werpen. Dat doe je slechts in grote wanhoop – denk aan de beelden van 11 september 2001 van mensen die uit de ramen van het World Trade Center springen.

Bij de eerste kennismaking dacht ik: wat een grappig en bizar woord. Maar met die beelden van zelfdefenestratie erbij gaat de glans er snel vanaf, merk ik. Wellicht toch een woord om terug te zetten in het taalmuseum.