Stel, eerst ben je van mening dat de aanpak van de klimaatcrisis wel een beetje gezellig moet blijven. Dat we bijvoorbeeld wel moeten kunnen blijven barbecueën. Om vervolgens het standpunt in te nemen dat Nederland olympisch kampioen klimaataanpak moet worden.
Kun je zo iemand een draaikont noemen?
De draaikont zelf zal dit zonder twijfel ontkennen. Hij (of zij) zal spreken over voortschrijdend inzicht, heroverweging, nieuwe kansen, grote uitdagingen, en zo verder. Waarschijnlijk verwacht de persoon in kwestie hier waardering voor. Hij (of zij) doet nu toch wat veel mensen vroegen?
Inhoudelijk mag de draaikont een punt hebben, met name van politici verwacht het publiek enige consistentie in principes en beleid. Al te radicale koerswijzigingen creëren onzekerheid en daar houden kiezers niet van.
Slinksche draaijer
Is draaikont een oud woord? Nee. Het ontbreekt in het Woordenboek der Nederlandsche Taal, het wetenschappelijke woordenboek van het Nederlands; de Dikke Van Dale vermeldt het pas sinds 1984. Aanvankelijk alleen in de betekenis ‘draaierig persoon’, maar sinds 1992 ook voor ‘iemand die steeds van mening verandert’. Van Dale noemt het een synoniem van draaier, dat we veel langer kennen, want al in 1808 schreef de politicus J.H. van der Palm: “De opregte man is zeker; de slinksche draaijer leeft in vrees.”
Ook in romans duikt draaikont pas enkele decennia geleden voor het eerst op, aanvankelijk in afgeleide vormen. Zo heeft Theun de Vries het in 1964 over een “draaikontige vrouw” en lezen we in 1977 bij Suzanne Brogger: “Watergate. Ook hier was het weer de angst wat de anderen ervan zeiden, draaikonterij, gekonkel, bedrog en leugen wat de klok sloeg.”
Roomse draaikonten
Draaikonterij is lang geassocieerd met het CDA en het katholicisme. In 1980 schreef Jan Blokker, in Mij hebben ze niet:
Hoe noemden ze vroeger een gemiddelde CDA-politicus die het één zei en het ander bedoelde? Dat was nooit vleiend. Dan zat je al gauw op slinkserik, jokkebrok, glibberaal, draaikont, gristenmens en meer van dat soort invectieven waar ze je mee voor de rechter konden slepen.
En nog in 1990 lazen we in De brillenkoker van Freek de Jonge:
Deze onderbroek […] had meer geleden omdat hij om de bips van een CDA’er had gezeten en CDA’ers zijn, de eerlijkheid gebiedt ons dit te zeggen: pertinente draaikonten, permanente schijterds en incontinente zeikerds.
In de tussenliggende jaren vinden we roomse draaikont en (rooms-)katholieke draaikont als min of meer vaste verbindingen. Publicisten als Arie Kuiper, Carel Peeters, Joost Zwagerman en Wam de Moor zijn ervoor uitgemaakt, en de Volkskrant (begonnen als katholiek dagblad) is getypeerd als “het orgaan van opportunistische roomse draaikonten”.
Linkse en andere draaikonten
De bekendste poging om draaikonterij naar links te spinnen werd ondernomen door de CDA-politicus Jan-Peter Balkenende. In 2006 zei hij in een debat met de PvdA’er Wouter Bos: “U draait en u bent niet eerlijk.” De Telegraaf kopte vervolgens “Wat een draaikont is die Wouter Bos!” Dit etiket bleef lang aan Bos kleven. Toen hij in 2010 de politiek verliet, kopte het tijdschrift HP/De Tijd: “De laatste draai van Wouter Bos.”
Het afgelopen decennium hebben steeds meer politici draaikont als etiket opgeplakt gekregen, van links tot rechts. Dat is goed te volgen op Twitter. Het CDA wordt daar onder meer “de grootste en ergste draaikontenpartij in ons land” genoemd, CDA-minister Hugo de Jonge “een draaikont en leugenaar zonder verstand van zaken”. Sterker: deze minister wordt door tenminste één Twitteraar steevast aangeduid als “Hugo draaikont de Jonge”.
Over Rutte lezen we op Twitter dat hij “een visieloze liegende draaikont” is, de VVD wordt er een “onbetrouwbare draaikontenpartij” genoemd. D66 wordt op dit medium getypeerd als een “draaikontenpartij van farizeeërs”. Gert-Jan Segers, fractievoorzitter van de ChristenUnie, is volgens Twitteraars “een draaikont eerste klas”, net als Thierry Baudet. De PvdA zou “officieel de grootste draaikontenpartij van Nederland” zijn. “Geert Wilders draaikont echt bij alles” lezen we ergens, waarbij draaikonten is gepromoveerd tot werkwoord.
Wat je hier volgens mij ziet is de weerslag van het afnemende vertrouwen van Nederlanders in de politiek. Dat je soms je mening moet bijstellen zal bijna iedereen begrijpen, maar principes uit opportunisme snel overboord gooien of al te scherpe wendingen maken, wordt al snel opgevat als draaikonterij en daarvoor bestaat duidelijk weinig begrip.
Dit is de laatste WoordHoek van 2021. De volgende aflevering verschijnt op 11 januari 2022.
Wilt u automatisch op de hoogte worden gehouden van nieuwe afleveringen van WoordHoek? Schrijf u dan in voor Taalpost, de gratis e-mailnieuwsbrief van het Genootschap Onze Taal.
Ewoud Sanders is journalist en taalhistoricus. Hij schrijft elke week voor het Instituut voor de Nederlandse Taal.
Twitter: @ewoudsanders