Het zwarte goud

Vorige week beleefden olieproducenten een zwarte dag. Sterker nog: een zwarte week. Dat ontging de pers niet. Zo meldde de NRC: “Het was een zwarte week voor de producenten van, voorheen, het zwarte goud. Olie.”

Voor wie het heeft gemist: Shell verloor een cruciale rechtszaak en is voorlopig verplicht, in afwachting van het hoger beroep, de uitstoot van CO₂ versneld te verminderen. Vrijwel gelijktijdig kozen beleggers in ExxonMobil twee oppositiekandidaten in de raad van commissarissen en besloot een meerderheid van Chevron-aandeelhouders dat deze oliegigant de broeikasgasuitstoot in 2050 tot nul moet terugbrengen.

Vandaar dus die zwarte week. Die volgens de site businessinsider.nl wel een wit randje had, want er was voor olieproducenten ook opbeurend nieuws:

Door het economisch herstel dat gaandeweg 2020 inzette, en dit jaar voortzette, nam ook de vraag naar olie weer fors toe. Bijgevolg verdubbelde het zwarte goud de afgelopen 12 maanden bijna in waarde.

Het zwarte goud – we konden er even niet omheen. Er is met die uitdrukking iets opmerkelijks aan de hand, er komen namelijk steeds meer betekenissen bij.

Het begon zo. Kennelijk heb je goud dat donkerder van kleur is en dat daardoor zwartgoud of het zwarte goud werd genoemd. Een gemeente in de Braziliaanse deelstaat Minas Gerais waar dit goud werd gedolven, heette aanvankelijk Vila Rica do Ouro Preto (‘Rijk dorp van het zwarte goud’) en nu kortweg Ouro Preto.

Overdrachtelijk werd zwart goud aanvankelijk alleen gebruikt voor ‘steenkool’. Een vroeg voorbeeld is te vinden in een tijdschrift uit 1866:

Hij zocht en groef naar het blinkend goud, en vond – de steenkolen, dat zwarte goud uit de mijnen.

Vanaf de eerste helft van de twintigste eeuw wordt zwart goud ook gebruikt voor ‘olie’ of ‘aardolie’. Hier een voorbeeld uit 1938, uit Het nieuws van den dag voor Nederlandsch-Indië:

Hoewel de parelvisscherij ook heden nog bloeit, is deze industrie voor de eilanden van secundaire beteekenis geworden, sinds men onder de oesterbanken en onder den bodem van de eilanden geweldige hoeveelheden aardolie heeft ontdekt en het zwarte goud begon te winnen.

Het gaat hier dus om twee minerale energiebronnen. In die betekenis staat zwarte goud dan ook in de Dikke Van Dale. Maar dit naslagwerk vermeldt dat deze woordcombinatie tevens kan worden gebruikt voor ‘kaviaar’ (een duur zwart goedje) en in een betekenis die mij volledig was ontgaan en die – zoals Van Dale terecht opmerkt – als beledigend zal worden ervaren, namelijk voor ‘slaafgemaakten’ (“benaming voor slaafgemaakte Afrikanen, als handelsobject van slavenhalers”).

En dan zijn we er nog lang niet. Volgens Wikipedia kan zwart goud inmiddels verwijzen naar: aardolie, bramen, compost, grammofoonplaten, Guinness (een biermerk), koffie, Marmite, naar menselijke haren (wat mij betreft de merkwaardigste betekenis), papaver, peper en steenkool. Ik heb het niet in al die betekenissen kunnen vinden, maar wel in de meeste. Relatief vaak vond ik zwart goud voor ‘koffie’ (“Een ode aan koffie, het zwarte goud”) en voor ‘vinylplaten’ (“Wij gaan op zoek naar dat zwarte goud in de tientallen onafhankelijke platenwinkels”).

Er is nog iets opmerkelijks, namelijk dat de woordcombinatie zwarte goud opvallend vaak in boektitels voorkomt, echt tientallen keren. Dat komt waarschijnlijk omdat het zo’n tot de verbeelding sprekende woordcombinatie is, net als vloeibaar goud (gebruikt voor onder meer ‘olie’ en ‘gas’), het witte goud (voor ‘asperges’) en witte steenkool (voor ‘waterkracht’).

Kuifje-liefhebbers zullen onmiddellijk denken aan Kuifje en het Zwarte Goud, een stripalbum uit 1950 waarin Kuifje avonturen beleeft in een fictieve Arabische oliestaat. Maar Jules Verne schreef al in 1878 een boek dat in Nederland is uitgegeven onder de titel Het Zwarte Goud. Dit gaat over een zoektocht naar nieuwe kolenmijnen. “Laat ons”, zo zegt een van de hoofdpersonen in dit boek, “van den grond geen kwaad zeggen. Er is goud in verborgen.”