Nee, complot is geen betekenisloos woord

De helft van de Forum voor Democratie-stemmers denkt dat de coronapandemie het gevolg is van een complot, dat het virus bewust is ontwikkeld om burgers wereldwijd te onderdrukken. Dat maakte Nieuwsuur afgelopen zaterdag bekend.

Op maandagochtend werd partijleider Thierry Baudet hiernaar gevraagd op NPO Radio 1. In zijn antwoord beriep hij zich op de precieze betekenis van het woord complot. Letterlijk zei hij: “Ik ben een beetje sceptisch geworden als de media het hebben over complotten want dat wordt altijd gebruikt als een soort scheldwoord zonder dat het veel inhoud heeft. Kijk, de letterlijke betekenis van het woord complot is gewoon een afspraak die je onderling maakt en die je niet naar buiten toe brengt. Nou volgens mij is het maken van een politieke campagne bijvoorbeeld… [dat] zit vol met allemaal complotten enzovoorts, enzovoorts. Dus ik vind het een beetje een betekenisloos woord.”

Dat de voorlaatste zin enigszins ontspoort doet er niet toe – dat krijg je als je spreektaal woord voor woord uittikt. Belangrijker is dat Baudet probeert punten te scoren door twee trucjes toe te passen. Eerst beschuldigt hij de media ervan de gevoelswaarde van het woord complot te hebben veranderd: zij hebben er een scheldwoord van gemaakt. Vervolgens verandert hij de betekenis van het woord complot, dat volgens hem simpelweg betekent: “Een afspraak die je onderling maakt en die je niet naar buiten toe brengt.” Om dit te onderbouwen komt hij met een voorbeeld, namelijk politieke campagnes: daarbij zouden veel geheime afspraken worden gemaakt.

Ik kan me goed voorstellen dat dit laatste inderdaad geldt voor Baudets eigen politieke campagne. Ik heb stellig de indruk dat zijn partij een recept heeft bedacht dat mogelijk geheim is, maar zich makkelijk laat kraken, namelijk: waar de regerende partijen vóór zijn, daar zijn wij tegen. Een voorbeeld: als de regering tégen het verplichten van mondkapjes is, zijn wij voor, maar als de regering vervolgens mondkapjes verplicht stelt, dan zijn wij tegen.

Op NPO Radio 1 verklaarde Baudet deze koerswijziging als volgt: dat komt doordat hij tot het inzicht is gekomen dat de coronapandemie “de mondiale globalistische elites de kans geeft om door te pakken met hun wereldstaatplannen”.

Dat laatste kun je stellig een complottheorie noemen. En nee, het gaat daarbij niet slechts om een onderlinge afspraak die de “mondiale globalistische elites” liever binnenskamers houden. Want Baudet hanteert geen correcte definitie van complot, met hoeveel stelligheid hij die ook poneert. Een complot, aldus de Dikke Van Dale, is ‘een (geheim) verbond met een kwade bedoeling, samenzwering tegen iemand of iets’.

Complot is dus zeker geen betekenisloos woord. Het heeft een duidelijke hoofdbetekenis, die niet aan inflatie onderhevig is. Bij een complot moet sprake zijn van kwade intentie. Van iemand ten val willen brengen, van een moord, of een aanslag. Niemand gelooft in een complot om armoede en ziekte de wereld uit te helpen. In de negatieve betekenis wordt complot, een woord dat we in de zestiende eeuw uit het Frans leenden, al eeuwen in het Nederlands gebruikt.

Sinds die tijd is complot tientallen samenstellingen aangegaan. Voorbeelden zijn moordcomplot, dat we kennen sinds het begin van de achttiende eeuw, en complottheorie, dat we aan het begin van de twintigste eeuw uit het Duits leenden.

Complotten zijn zo oud als de wereld, maar mondiale complotten – zoals nu over elites die corona inzetten om de wereldmacht te grijpen – zijn bij mijn weten tamelijk zeldzaam. Het bekendste ontstond in de tweede helft van de negentiende eeuw in Duitsland en Frankrijk en verkondigde dat joden, al dan niet samen met vrijmetselaars, betrokken zouden zijn in een wereldomspannende samenzwering om de maatschappij financieel, sociaal, politiek en religieus kapot te maken. Triest genoeg beleeft ook die onzinnige theorie momenteel een opmars.