Persbericht – Fatbikes, supernota en Europapa: de Woordpeiling van 2024

Hoe verandert het gebruik van woorden door de tijd heen? En welke woorden zijn kenmerkend voor een bepaalde periode? De nieuwe Woordpeiler (woordpeiler.ivdnt.org) van het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT) brengt dat in beeld. De website, die vanaf vandaag online staat, visualiseert de frequentie van een woord in Nederlandstalige krantenartikelen, gemeten vanaf 2000 tot nu. 

Ter illustratie van Woordpeiler heeft het INT uitgezocht welke woorden het meest kenmerkend waren voor 2024. Dat gebeurde door middel van een data-analyse van zo’n tien miljoen krantenartikelen uit de periode 2000-2024 uit het Corpus Hedendaags Nederlands (CHN), samen goed voor 3 miljard woorden tekst. We keken hoe vaak elk woord voorkwam (frequentie), de ontwikkeling en toename van het gebruik ervan de jaren voorafgaand aan 2024, en de mate waarin een begrip tijdelijk piekte. Functiewoorden en lidwoorden zijn buiten beschouwing gelaten, evenals woorden die maar in één krant voorkwamen of in een enkel artikel. 

Nederland: fatbikes en hoofdlijnenakkoord

Fatbike(s) kwam naar voren als een van de meest trending woorden van 2024 in krantenteksten uit Nederland. De fatbikes waren regelmatig in het nieuws vanwege de vele ongevallen, de hoge diefstalcijfers en opgevoerde exemplaren die harder rijden dan 25 km per uur. Vooral rond september was er een piek in gebruik van het woord, door de aankondiging van strengere regels voor dit type elektrische fiets. “Eerder deze week werd bekend dat een meerderheid van de Tweede Kamer een minimumleeftijd van 14 jaar en een helmplicht wil invoeren voor het besturen van fatbikes”, berichtte Het Parool op 7 september. “Zo lijkt een jarenlange discussie te zijn beslecht over de maatregelen voor fatbikes, waarbij traumachirurgen alarm sloegen over ernstige verwondingen”. 

Het woord fatbike is geleend uit het Engels en komt sinds 2021 in het Nederlands voor. Er zijn ook mountainbikes met extra dikke banden die fatbike genoemd worden. In die betekenis kennen we het woord al wat langer, sinds 2015.

Naast fatbike(s) sprong ook het woord hoofdlijnenakkoord eruit in 2024. Het woord piekte in mei: in die maand werd in Nederland het coalitieakkoord gepresenteerd van PVV, VVD, NSC en BBB, onder de naam Hoop, lef en trots. De coalitie sprak zelf van een hoofdlijnenakkoord – een akkoord in hoofdlijnen, nog niet in detail uitgewerkt – en zo werd het overgenomen in de kranten. Maar nieuw is het woord niet. Zo is er in 2003 ook een (lichte) toename van het gebruik van dit woord in de kranten te zien, ten tijde van de formatie van kabinet-Balkenende II.

Andere kenmerkende woorden van 2024 in de Nederlandse kranten waren kabinet-Schoof, sinds 2 juli het Nederlands kabinet onder leiding van de partijloze minister-president Dick Schoof, spreidingswet, een wet die de spreiding van asielzoekers over Nederlandse gemeenten regelt, en AI (artificiële intelligentie).

België: initiatiefrecht en supernota

Dat 2024 ook in België in het teken van verkiezingen stond, blijkt wel uit de trending woorden in de Vlaamse kranten. Het woord initiatiefrecht was de sterkste stijger tegenover vorige jaren. Het dook vooral op na de provincie-, gemeente- en districtsraadverkiezingen van 13 oktober. Het nieuwe Vlaamse kiesdecreet legde namelijk voor het eerst een beurtrol vast, waarbij partijen op basis van het behaalde stemmenpercentage één na één het recht kregen om te proberen een coalitie te vormen. Net als het Nederlandse hoofdlijnenakkoord is ook initiatiefrecht vrij doorzichtig en niet nieuw. In Nederland verwijst het vooral naar wie in het parlement het recht heeft om het initiatief  te nemen voor nieuwe wetgeving. In België wordt het daarnaast ook in contexten van onderhandelingen tussen vakbonden en werkgevers gebruikt. 

Eerder in 2024, op  zondag 9 juni, waren er ook al Europese, federale en regionale verkiezingen. De daaropvolgende federale regeringsonderhandelingen leverden met supernota het tweede meest kenmerkende woord van 2024 in de Vlaamse kranten. Supernota is bovendien ook een gloednieuw woord: een neologisme. De ‘supernota’ werd opgesteld door formateur Bart De Wever van de N-VA. Hij lijstte daarin de belangrijkste socio-economische hervormingen op die de onderhandelende partijen in een nieuwe regering moesten doorvoeren.

Wat deze supernota super maakt, heeft te maken met het samennemen van verschillende thema’s in één nota in plaats van verschillende nota’s per domein op te stellen. “Formateur Bart De Wever heeft donderdag voor het eerst een ‘supernota’  verspreid waarin hij maatregelen rond de thema’s arbeidsmarkt, fiscaliteit en pensioenen bundelt”, schrijft De Morgen op 27 juli. Super heeft hier dus de betekenis ‘overkoepelend’ of ‘ergens bovenstaand’ zoals bij superstructuur of superscript. Dat super in het algemeen ook gebruikt wordt als positief versterkend woorddeel, is wellicht mooi meegenomen. Overigens toont de grafiek wel dat de regeringsonderhandelingen niet altijd even vlot liepen en de supernota af en toe aan een pauze toe was. 

Andere trending woorden die opvielen in de Vlaamse kranten waren AI, pro-Palestijns en opkomstplicht (de opkomstplicht was afgeschaft voor de lokale verkiezingen). 

Europapa

Nog een noemenswaardige trendsetter in de Nederlandse én Belgische kranten van 2024 was het woord Europapa: de naam van de inzending voor het Eurovisie Songfestival, van de Nederlandse artiest Joost Klein. Klein schreef het lied voor zijn vader, wat uit de titel blijkt door de woorden Europa en papa die in elkaar geschoven zijn. Voorafgaand aan het festival werd Europapa gezien als goede kanshebber. “Joost Klein (26) staat met ‘Europapa’ ondertussen al op zes bij de bookmakers”, meldt Het Nieuwsblad op 8 maart. Helaas werd Klein gediskwalificeerd na de halve finale omdat hij een cameravrouw bedreigd zou hebben, wat ook weer voor veel berichtgeving zorgde. “Geen Europapa, weg songfestivalfeestje”, zei een teleurgestelde AVROTROS-directeur Taco Zimmerman in Algemeen Dagblad.   

Verrassend genoeg kwam Europapa al één keer eerder voor in de krant, namelijk in de Gazet van Antwerpen in 2009. Het woord verwees toen naar Herman Van Rompuy, voormalig premier van België. Vanaf 2010 werd hij voorzitter van de Europese Raad. Van Rompuy is een groot haiku-fan en lezers feliciteerden hem met zijn nieuwe aanstelling door middel van deze Japanse versjes. Paul Jannes schreef: “Dag Europapa Vergeet Euromama niet en de Eurokroost”.

Woordpeiler is gemaakt door het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT). De website maakt gebruik van het krantenmateriaal uit het Corpus Hedendaags Nederlands (CHN), en voor onderzoekers en mensen met een CLARIN-account is er vanuit Woordpeiler een directe koppeling naar het CHN om gedetailleerde (meta)data te kunnen bekijken.