Persbericht: Het 17e-eeuwse Nederlands van Rembrandt

In 2019 is het precies 350 jaar geleden dat Rembrandt van Rijn overleed. In het kader daarvan lanceerde ING, als hoofdsponsor van het Rijksmuseum, vandaag de Rembrandt Tutorials: een reeks YouTube-schilderlessen door de meester zelf. Het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT) zorgde ervoor dat hij zijn lessen in zeventiende-eeuws Nederlands kon geven.

Historisch taalkundigen Dirk Geirnaert en Roland de Bonth vertaalden de teksten van zes schilderlessen – opgesteld in hedendaags Nederlands – naar het zeventiende-eeuws. Een uniek project: nooit eerder werd er op deze schaal een hertaling naar het zeventiende-eeuws uitgevoerd. Van Rembrandts hand zijn er maar zes brieven bewaard gebleven, zodat er geen compleet beeld bestaat van zijn taalgebruik. Daarnaast bestaan er geen spraakopnames uit die tijd: gesproken zeventiende-eeuws Nederlands kan daarom alleen gereconstrueerd worden op basis van geschreven bronnen.

Rembrandt de ‘maler’

Om een goede representatie te kunnen geven van de taal en het schildersjargon uit de tijd van Rembrandt, maakten de INT-taalkundigen voor de hertaling gebruik van het Woordenboek der Nederlandsche Taal online en drie schildershandleidingen: Het Schilder-Boeck (1604) van Karel van Mander, Inleiding tot de Hooge Schoole der Schilderkonst (1678) van Samuel van Hoogstraten en Groot Schilderboek (1712, eerste druk 1707) van Gerard de Lairesse. Zo vonden ze bijvoorbeeld het zeventiende-eeuwse woord graeuken (‘grauwtje’) voor grisaille, en maler als synoniem voor schilder. Sommige woorden die in de lessen voorkomen, zoals textuur, bestonden in Rembrandts tijd nog niet. Dit losten de taalkundigen op door het hedendaagse woord te gebruiken en in het zeventiende-eeuws Nederlands te omschrijven:

“Van die texture, dats van de differente wijsen waerop verw-laeghen sich tastelijck opden doeck vertoonen’’

De officiële aankondiging en eerste Rembrandt Tutorials zijn nu te zien op het YouTube-kanaal van ING.

Het begin van les 1 in 17e-eeuws Nederlands:

Van de voorbereydinge en tschetzen 
Ghy begeert van my te verneemen hoe ghy Rembrandts schildery soudt konnen hanteren? Ha! Voor-al segh ick u: nyemandt, behoudens myselven, kan schilderen als Rembrandt. Maer het mach geen quaet u de secreten en den grondt myner schilder-konst te leeren. Ontwyffelyk weet ghy dat ick uytsteke boven alle Hollantsche maelers. Maer wat niet yeder een en weet, is dat ick oock seer wel lessen in de schilder-konst deed. Fraeye en uytnemende konstenaers als Govert Flinck, Ferdinand Bol en Willem Drost, ick hebse allen den wech ghewesen. Beseft daeromme wel: een beter leer-meester en sult ghy niet vinden. Wellecom by myne eerste lesse sint 350 jaeren!

De oorspronkelijke tekst in hedendaags Nederlands:

Voorbereiding en schets
U wilt dus van mij weten hoe u schildert als Rembrandt? Ha! Laat ik u eerst dit vertellen: zoals Rembrandt schildert er geen een, behalve ik natuurlijk. Maar het kan geen kwaad u bekend te maken met de fijne kneepjes van mijn vakmanschap. Zoals u weet ben ik de grootste der Hollandse meesters. Niet iedereen weet alleen dat ik ook bijzonder verdienstelijk les gegeven heb. Meesters als Govert Flinck, Ferdinand Bol en Willem Drost zijn allen door mij onderwezen. U kunt zich dus waarlijk geen betere leraar wensen. Welkom bij mijn eerste les in 350 jaar!