Onderweg per schip, gekaapt door de Engelsen en eeuwen later herontdekt in een archief: duizenden persoonlijke en zakelijke brieven van 17e- en 18e-eeuwse Nederlanders die hun bestemming nooit bereikten. Een goudmijn voor historici, maar zeker ook voor taalkundigen. Want waar vind je zoveel alledaags taalgebruik in ongepolijste spelling? Samen met Universiteit Leiden ontcijfert het INL deze goudmijntjes.
Een deel van de moeilijk leesbare brieven is handmatig overgetikt (getranscribeerd) en wordt aan de Universiteit Leiden bestudeerd op taalkundige aspecten in het project Brieven als Buit. De resultaten komen over niet al te lange tijd beschikbaar. Prof. dr. Marijke van der Wal en haar team publiceren elke maand een interessante brief uit hun corpus, met de nodige toelichting.
Afkortingen oplossen
Op het INL werken we verder aan de ontsluiting van deze getranscribeerde brieven. Taalkundige verrijking maakt de brieven toegankelijker: gemakkelijker te begrijpen, beter te onderzoeken. Als voorbeeld een passage uit een brief van een Amsterdamse neef aan zijn oom in Ceylon, gedateerd 3 december 1780, waar na de adressering deze tekst volgt:
Pr Capteijn Swerus Vrolijk Commandeerende ’t OJ Compe: Schip De Heldt Woltemade D: G: G:
We identificeren elk woord en lossen de afkortingen op, zodat we dit als volgt kunnen lezen:
(de brief wordt verstuurd) per (= meegegeven aan) kapitein Zwerus Vrolijk, commanderend (commandant van) het Oost-Indische Compagniesch
Moderne spelling
Als we de inburgering van leenwoorden willen onderzoeken en kijken naar woorden als compagnie, kunnen we die maar moeilijk terugvinden in oude teksten. De spelling is namelijk heel onregelmatig. Daarom voorzien we alle woordvormen in de gekaapte brieven van een standaardlemma in de moderne spelling. Zo komen de vele tientallen spellingen van compagnie in één greep beschikbaar. Ook de afgekorte vormen, zoals in het voorbeeld hierboven.
Toevoeging van moderne lemma’s maakt de teksten ook beter leesbaar voor degenen die niet vertrouwd zijn met oudere vormen van het Nederlands. Zie bijvoorbeeld onderstaande passage (2 februari 1664) en de vertaling naar modern Nederlands:
hadt vl noch tus geweest ghij sou met onse flyp speel knecht geweest hebbe want hij de bruegent weese sal te ge meij
had U nog thuis geweest, gij zou met onze Flip speelknecht (bruidsjonker) geweest zijn, omdat hij de bruidegom wezen zal tegen mei.