Een actie in de Leidse binnenstad om zwerfafval op te ruimen, frauduleuze internetrelaties in België, ontregelende klimaatprotesten in Amsterdam, met het hele gezin kamperen op een festival en een tweede kerstboom in huis: al deze gebeurtenissen in 2019 hebben geleid tot nieuwe woorden, neologismen. Net als elk jaar zetten we een selectie uit onze rubriek Nieuw woord van de week op een rij, voor elke maand een woord. Een terugblik op het afgelopen jaar in twaalf nieuwe woorden.
Januari – priksafari
Om het jaar goed te beginnen werd in Leiden een priksafari georganiseerd: een wandeling door de stad waarbij zwerfafval opgeruimd werd met behulp van prikstokken. Priksafari is een van de vele woorden rondom klimaat, milieu en duurzaamheid die in 2019 ontstonden. We verzamelden ze in het Het Groene Woordenboekje.
Februari – vriendschapsfraude
De krant Het Nieuwsblad meldde dat in 2018 vriendschapsfraudeurs in België maar liefst 5,4 miljoen euro buitmaakten. Vriendschapsfraude is een vorm van fraude waarbij iemand via internet een vriendschaps- of liefdesrelatie met een ander aangaat, met als enige doel om die persoon geld afhandig te maken.
Maart – #doeslief
Op 4 maart lanceerde de Nederlandse stichting SIRE (Stichting Ideële Reclame) de campagne #doeslief, waarin mensen bewust gemaakt werden van asociaal gedrag en werden aangespoord om prettiger en beleefder met elkaar om te gaan. De hashtag werd al snel trending op de sociale media.
April – bezorgschaamte
In april luidden Amsterdamse winkeliers de noodklok over de huidige bezorgcultuur. Ze introduceerden het woord bezorgschaamte: schaamte die iemand voelt over het thuis laten bezorgen van pakketjes, omdat het vervoer van die pakketjes onder andere voor milieuschade en verkeersoverlast zou zorgen. Bezorgschaamte werd eind 2019 genomineerd voor het Van Dale Woord van het Jaar, en komt net als vliegschaamte, rijschaamte en kaasschaamte ook voor in het Groene Woordenboekje.
Mei – 996
De Volkskrant scheef in mei over een jonge generatie Chinese ICT’ers die zich openlijk verzet tegen hun opgelegde werkschema van 9 uur ’s ochtends tot 9 uur ’s avonds, 6 dagen per week. Oftewel: 996. Op GitHub, een website voor programmeurs, verscheen een pleidooi voor meer humane arbeidstijden. De protestactie was een groot succes en 996 dook sindsdien in tal van Nederlandse samenstellingen op, zoals in 996-cultuur, 996-mentaliteit en 996-praktijk.
Juni – peuplecratie
Tijdens de Europese verkiezingen in mei 2019 deden de rechtspopulisten het goed, met name in Frankrijk en Italië. Over de opkomst van het populisme publiceerden de Italiaanse socioloog Ilvo Diamanti en de Franse hoogleraar moderne geschiedenis Marc Lazar het boek Peuplecratie. De titel is een variatie op democratie, en er wordt een staatsvorm of maatschappij mee bedoeld waarin de populistische partijen of het populistisch gedachtegoed domineren.
Juli – vishotel
Met het oog op het herstel van het bedreigde zeeleven liggen er sinds kort in het Haringvliet en voor de Brouwersdam drie vishotels, schreef de Volkskrant in juli. Een vishotel klinkt gezelliger dan het is: een buizenconstructie die ingericht is als verblijf- en schuilplaats voor vissen.
Augustus – famping
Zomer is bij uitstek vakantie- en festivaltijd, en daar hoort natuurlijk ook kamperen bij. Glamping ‘luxueus kamperen’ en gramping ‘kamperen met grootouders’ kenden we al, maar in augustus schreef HLN.be over de nieuwe trend famping: kamperen met de hele familie of het gezin op een festival.
September – verthuizen
Vanwege de krapte op de huizenmarkt schaffen mensen massaal nieuwe meubels, vloeren en gordijnen aan om hun eigen huis een opknapbeurt te geven. Dat wordt ’thuis verhuizen’ of verthuizen genoemd. Ook dit woord stond op de lijst genomineerde woorden voor het Van Dale Woord van het Jaar.
Oktober – klimaatblokkade
Op 7 oktober blokkeerden honderden betogers van de actiegroep Extinction Rebellion de Stadhouderskade in Amsterdam. De gemeente had de blokkade van de belangrijke doorgaande weg verboden, maar daar trok de actiegroep zich niets van aan. Klimaatblokkade is een van de vele nieuwe samenstellingen met klimaat dit jaar, naast bijvoorbeeld klimaatspijbelen en klimaatzonde. Zie ook de uitgebreide Klimaatwoordenlijst van Ton den Boon, hoofdredacteur van Van Dale.
November – menstruatiearmoede
Begin november kwam het woord menstruatiearmoede veel voorbij in het nieuws. In Nederland zou bijna 10 procent van de jonge vrouwelijke bevolking namelijk te weinig geld hebben om tampons of maandverband te kunnen kopen, bleek uit onderzoek van de ontwikkelingsorganisatie Plan International.
December – bijboom
In 2019 viel de ‘kerstbomenpiek’ vroeg: mensen haalden de boom al begin december in huis, kochten een grotere boom en vaak ook een kleinere erbij. Zo’n extra kerstboom voor in de keuken of op de gang, ook wel bijboom genoemd, is de nieuwste trend voor de feestdagen.