In 1681 kwam ’t Amsterdamsch hoerdom op de markt, een boek dat al snel een ware bestseller werd. Het boek brengt het verslag van een kroegen- en bordelentocht door Amsterdam en biedt een smeuïge inkijk in de vele rosse buurten die de stad toen telde. De auteur beschrijft daarbij levendig allerlei hoerenbedrog, de sulligheid van de klanten en de geslepen, doortastende, soms gewelddadige aanpak van de pooiers en hoerenbazen.
Op een gegeven moment belandt de auteur in een bordeel waar hij een stel al wat aangeschoten klanten ontmoet. Diezelfde klanten worden later op de avond stomdronken en financieel uitgekleed aan de deur gezet. De oorzaak daarvan is ‘de stom waervan men al vry wat in dese huysen gebruikt’, en dit dan steeds ten koste van de naïeve bezoeker, aldus de schrijver.
Dat klopte wel. Stom is namelijk de oude benaming voor wijn die nog niet gegist is en die daardoor zoet en alcoholarm blijft. Het stiekem mengen van wijn met de zoete en goedkope stom was dan ook een slimme en gemakkelijke manier om de klanten op extra kosten te jagen: de drank ging vlot naar binnen en voor je het wist was de wijnrekening behoorlijk opgelopen.
Stom of stomme wijn is de vertaling van het franse vin muet, lett. ‘wijn die (door het ontbreken van alcohol) niet “spreekt”‘; het afgeleide werkwoord stommen betekent ‘wijn en stom mengen, wijn versnijden met stom’; uit de praktijk van het stommen kwam ook een zegswijze voort: wie vroeger zei ‘dit wijntje is gestomd!‘ gaf aan dat iets niet in orde was, of dat iets minder mooi was dan het leek.
- stom, stomme wijn en stommen in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)
- ’t Amsterdamsch hoerdom bij de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL)