Levert corona ook iets goeds op? Het lijkt er in ieder geval op dat dit voorjaar niet alleen covid-19 gepiekt heeft, maar ook de bereidheid om klaar te staan voor wie het moeilijk had. Wie tot een risicogroep behoorde of in thuisquarantaine zat, kon zijn boodschappen thuisgeleverd krijgen door de buurman of buurvrouw. Of je hielp makkelijker met andere kleine klussen, zolang de anderhalve meter maar aan te houden was. Kortom, soms keken we wat meer naar elkaar om.
Woord gezocht
Het Oranjefonds, de Nederlandse organisatie die de sociale samenhang in de maatschappij wil vergroten, haakte hierop in. Men ging op zoek naar een nieuw Nederlands woord dat het beste de band omschrijft tussen twee onbekenden die elkaar zomaar, uit het niets, helpen. Hun oproep leverde bijna 1500 reacties op, waaruit uiteindelijk drie kanshebbers overbleven. Dat waren soco (jurycommentaar: “handige afkorting van sociaal contact of sociale cohesie“), warmhartigheid (“ludiek gevormd uit barmhartigheid“) en plotsbond (“de verbondenheid ontstaat inderdaad plots”).
And the winner is …
Warmhartigheid haalde het met vlag en wimpel. Op 15 augustus werd het winnende woord bekend gemaakt in het NPO-radioprogramma De Taalstaat en in een aantal Vlaamse kranten. De initiatiefnemers van de verkiezing waren duidelijk verguld met de winnaar: “In de huidige tijd is warmhartigheid nog voelbaarder dan voorheen”, aldus de directeur van het Oranjefonds. “Of warmhartigheid daadwerkelijk onderdeel wordt van onze taal zal de tijd moeten leren. We vinden het vooral belangrijk dat er aandacht is voor deze belangrijke band, die de basis vormt voor een sociale samenleving. Wij gaan het woord gebruiken!”
Nieuw?
Warmhartigheid en warmhartig mogen wel aansprekende en raak gekozen woorden zijn, ze zijn echter allesbehalve nieuw. Bij raadpleging van het Woordenboek der Nederlandsche Taal en vooral van de website Delpher, blijken de woorden al een 200 jaar in gebruik te zijn, met als oudste vindplaats de zegswijze zonder warmhartigheid is barmhartigheid een valsch edelgesteente (1834). Andere voorbeelden: een warmhartig welkom (1858), de jeugd is van nature warmhartig en edelmoedig (1883), barmhartigheid zonder warmhartigheid is armhartigheid (1892) en een open, warmhartig karakter (1911).
Wedergeboorte van een woord
Het lijkt er dus op dat de winnaar van de Oranjefondswedstrijd onbewust een al bestaand maar in het taalgebruik wat weggezakt woord nieuw leven ingeblazen heeft. Taalkundigen hebben hiervoor de term lexicale polygenese bedacht, in gewoon Nederlands: het verschijnsel waarbij eenzelfde woord op verschillende, los van elkaar staande momenten in de taalgeschiedenis gevormd wordt. Een ander, nog duidelijker voorbeeld van dergelijke lexicale polygenese is het woord ontvrienden: het komt voor bij zeventiende-eeuwse schrijvers als Camphuyzen en De Brune, verdwijnt weer, en is nu opnieuw gangbaar als term in de social media.
- warmhartig in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)
- ontvrienden in het WNT
- meer informatie over de actie van het Oranjefonds