Op 2 februari eten heel wat mensen pannenkoeken, een traditie die bij Lichtmis hoort. Het religieuze feest is misschien minder goed bekend dan de pannenkoekentraditie. Pannenkoeken maak je met beslag, en dat heet in heel wat dialecten – zowel in Vlaanderen als in Nederland – temper of timper. Waar komt dat woord vandaan? En waarom eten we pannenkoeken op Lichtmis?
Lichtmis
Wat vier je op Lichtmis? Deze oorspronkelijk Joodse traditie wil dat pasgeboren jongens veertig dagen na de geboorte naar de tempel werden gebracht om hen te tonen aan het volk en aan God. Deze dag wordt ook ‘feest van de opdracht aan de Heer’ genoemd. Licht in Lichtmis staat voor het licht dat Christus uitstraalt. En daar komt ook de traditie van pannenkoeken vandaan. De pannenkoek zou door zijn vorm en kleur een weerspiegeling zijn van de zon en dus van het licht dat Christus brengt. De pannenkoek stamt bovendien af van de haardkoek. Die werd gebakken op 2 februari als feestmaaltijd, omdat het een van de dagen was waarop de plattelandsbevolking van werk of hoeve kon veranderen. De andere mogelijkheid om van werk te veranderen viel in het najaar.
Temper
In verschillende delen van het taalgebied heet het beslag om wafels en pannenkoeken te bakken temper of timper. Het is afgeleid van het werkwoord temperen in de betekenis van ‘in de juiste verhouding mengen’. Het gaat terug op het Franse tempérer, dat gebaseerd is op het Latijnse temperare. Andere woorden die vaak voorkomen om dergelijk beslag te benoemen zijn samenstellingen met beslag, mengsel en deeg. Ook temperatuur en temperament zijn afgeleid van het werkwoord temperare. Temper wordt niet alleen voor pannenkoeken- of wafelbeslag gebruikt; je hoort het ook her en der als naam voor een roux, met vet of boter bruin gemaakt meel, dat dient om saus te binden. Het wordt dan vaak als verkleinwoord gebruikt: een temperke maken.
Smakelijk
Lichtmis en de pannenkoeken komen vaak voor in uitdrukkingen of weerspreuken. De pannenkoekentraditie vind je bijvoorbeeld in Op Lichtmis is er geen vrouwken zo arm, of zij maakt haar panneken warm. Haal dus snel de koekenpan, melk, bloem, eieren en suiker en hou de oude traditie in stand!
Meer weten
- Dialectwoorden voor ‘pannenkoekenbeslag’ in de Database van de Zuidelijk-Nederlandse Dialecten (DSDD)
- Temper/timper in de woordenbanken e-WND en woordenbank.be
- Temper, temperatuur en temperament in de Etymologiebank
- Temper in het Woordenboek der Nederlandsche Taal
- Lichtmis op Kerknet