Waar komt het woord onderwijs vandaan? Om antwoord te geven op die vraag, ontleden we het woord. Het woorddeel onder in onderwijs kan een negatieve associatie oproepen. Zeker in de context van de zogenaamde machts- en statuspositie van een docent ten opzichte van zijn leerlingen. Bijvoorbeeld doordat je denkt aan woorden als onderdanig, ondermijnen en onderkennen. Maar gelukkig is er een positieve uitleg.
Het woord onderwijzen is samengesteld uit het bijwoord onder en het werkwoord wijzen. Onder, zoals in de samenstellingen onderwijzen en onderrichten, wordt figuurlijk gebruikt in de betekenis ‘steun’. Het woord onderwijs is een afleiding van het werkwoord onderwijzen. Taalkundigen spreken is zo’n geval van een verbaalabstractum: het zelfstandig naamwoord is afgeleid van een werkwoord.
Ondersteboven
De oorspronkelijke betekenis van onderwijzen is: ‘iemand iets ter ondersteuning laten zien’, ‘iemand iets als steun onder ogen brengen’, en vandaar: iemand iets leren. En ‘het iemand iets leren’ is onderwijs. De complete uitleg van het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) over dit gebruik van onder lees je hier:
“In figuurlijke toepassing, ter aanduiding van een figuurlijken (zedelijken) steun, komt onder voor in de beide ww. onderrichten en onderwijzen. Gelijk men zegt dat iemand goed onderlègd is, d. i. dat zijne kennis door goede grondslagen gesteund is, zoo geven ook onderrichten en onderwijzen eigenlijk te kennen, dat men iemand een zedelijken steun geeft door hem op zijn pad in de ware richting te brengen of hem den weg te wijzen, dien hij betreden moet om tot kennis of bekwaamheid te komen.”
Onderwijs in de Taalbank Nederlands