Misschien heb je er al eens over gehoord bij de tandarts, maar niet in iedere mond is er ook echt één te vinden: een wijsheidstand of verstandskies. Maar heeft hij ook echt iets met intelligentie te maken?
Nee, wijsheidstanden of verstandskiezen zorgen er niet voor dat je ook echt slimmer bent of wordt. Het zijn de achterste kiezen van je gebit, zowel links als rechts en zowel in de onder- als in de bovenkaak. Ze behoren tot de maaltanden, die ook wel molaren worden genoemd: hun belangrijkste functie is het vermalen van voedsel door ronddraaiende bewegingen te maken. Het zijn de laatste tanden die bij de mens doorkomen. En net dat wordt ook wel eens gezegd van het verstand: het komt met de jaren. Vandaar dus de namen wijsheidstand en verstandskies.
Wisdom tooth
Een Nederlandse tandarts heeft het over een verstandskies, terwijl zijn Vlaamse collega diezelfde tand een wijsheidstand noemt. Beide woorden gaan terug op het Latijnse dens sapientiae: tand der wijsheid. Het Latijn was vroeger de voornaamste wetenschapstaal. Het ligt dan ook voor de hand dat een medische term als dens sapientiae in veel andere talen terechtgekomen is: wisdom tooth (Engels), visdomstann (Noors), dent de sagesse (Frans), muelo de juicio (Spaans), visdomstand (Deens en Zweeds), Weisheitszahn (Duits) en dente del giudizio (Italiaans).
Verre stand
Sommige mensen denken dat het woord verstandskies te maken heeft met de ‘verre stand’ van de kies in de mond. Deze verklaring is echter niet correct: de Latijnse oorsprong van het woord is immers onweerlegbaar. Waarschijnlijk is de uitleg ver-stands-kies nadien bedacht in een poging het woord logisch te verklaren. Omdat de link met wijsheid niet meteen duidelijk was, maar iemand wel de ‘verre stand’ in het woord opmerkte, werd die laatste betekenis eraan gekoppeld. Dat soort verklaringen noemen we ook wel volksetymologie.
Geen melktanden
Wijsheidstanden of verstandskiezen kunnen enkel voorkomen in een volwassen gebit: in een kindermond zal je ze dus nooit vinden. Als ze doorbreken, gebeurt dat meestal tussen 17 en 24 jaar. Een kleine 5% van de mensen heeft er echter geen enkele en bij 25% ontwikkelen ze zich niet alle vier. In ontwikkelde landen werden wijsheidstanden of verstandskiezen vaak op jonge leeftijd preventief weggehaald. Omdat er geen wetenschappelijk bewijs is dat dit echt zinvol is, doen tandartsen dit tegenwoordig niet meer.
- verstandskies in het Woordenboek der Nederlandsche Taal
- wijsheidstand in het Woordenboek der Nederlandsche Taal