De vraag luidde: “Als wij voldoende hadden gegeten en niet nog eens opgeschept wilden hebben, moesten wij zeggen: ‘Ik heb mijn competentie.’ Nu kan ik nergens terugvinden waar dit vreemde gezegde vandaan komt. Kunt u helderheid verschaffen?” Voor het antwoord moeten we diep in het verleden duiken.
Als we genoeg gegeten hebben, kunnen we neutraal zeggen “Ik heb genoeg”, informeel en niet volgens de etiquette “Ik zit vol” of deftiger “Ik heb mijn gevoeg”, maar “Ik heb mijn competentie” is in de woordenboeken niet terug te vinden. Het woord competentie kennen ze vooral in gangbare betekenissen als ‘bevoegdheid’ of ‘bekwaamheid’, in diverse toepassingen. Dat is wel verklaarbaar, want “Ik heb mijn competentie” vindt zijn grondslag niet in het woord competentie maar in het woord competent.
Competente portie
Competent betekent o.a. ‘volgens het recht iemand toekomend’. Een gangbare verbinding was een competente portie, in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) onder competent omschreven als ‘het erfdeel, dat krachtens de wet aan zekere nabestaanden niet onthouden kan worden’. In het WNT-artikel portie wordt de verbinding zijn competente portie krijgen van iets behandeld. Een van de toepassingen is ‘Zooveel als iemand krijgt van een maaltijd waarbij hij aanzit’. Een competente portie is hier dus de hoeveelheid eten waarop men tijdens een maaltijd recht heeft.
De verbinding competente portie lag aan de basis van “zijn competentie hebben”. Het bewijs daarvoor vinden we niet in de woordenboeken, maar in het tijdschrift Noord en Zuid. In jaargang 17, uit 1894, schrijft de taalkundige Taco H. de Beer (p. 315), terugblikkend op het taalgebruik in de eerste helft van de negentiende eeuw:
Competente portie, toekomend deel. Er werden in die dagen in het gesprek veel meer bastaard-woorden gebruikt, dan tegenwoordig. Aan tafel kon men tot meer vragende kinderen hooren zeggen: “Kom, kom, ’t is nu genoeg, je hebt je competente portie!” en werd een gast genoodigd nog wat te eten, dan luidde het weer: “Dank u, ik heb mijn competentie!”
Hiermee is het directe verband tussen een competente portie en zijn competentie hebben aangetoond.
Hedendaags Nederlands?
Tot slot rest de vraag: komt mijn competentie hebben nog voor in het hedendaagse Nederlands? Uit de vraag blijkt in ieder geval dat het nog niet zo lang geleden voorkwam. Een bewijsje dat het mogelijk nog steeds wel voorkomt, kon gevonden worden op een website die geheel gewijd is aan de stad Dordrecht.
Daarop heeft ooit eens deze tekst gestaan: “competentie. Genoeg gegeten hebben (in een zin: z’n competentie hebbe). Letterlijk: ik heb m’n kont en pens vol.” Het is dus goed mogelijk dat in het Dordts of ook in andere Zuid-Hollandse stadsdialecten zijn competentie hebben is blijven voortleven.
- competente portie in de Taalbank Nederlands