Waarom heet een potlood eigenlijk ‘potlood’?

U heeft het waarschijnlijk vandaag nog gebruikt: het rode stempotlood. Het potlood is in Nederland in 2009 weer ingevoerd omdat de stemcomputers onbetrouwbaar waren. Waar komt het woord potlood eigenlijk vandaan? Het woord potlood bestond al in de zestiende eeuw. Potlood verwees toen nog niet naar het schrijfgerei, maar naar een stof die we nu…

Waar komt ‘zo gek als een deur’ vandaan?

De populaire uitdrukking zo gek als een deur betekent ‘stapelgek’. Wat is er nu zo gek aan een deur? Het antwoord luidt: niets. Het Nederlandse woord deur is een typisch voorbeeld van een erfwoord, een woord dat al sinds mensenheugenis voorkomt in de taal. Het woord betekent volgens het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) ‘Door…

Wat is het oudste Nederlandse woord?

Het wad is niet alleen een bijzonder natuurverschijnsel, maar ook een bijzonder woord. Het is het eerste woord dat gevonden is op Nederlands grondgebied. Maar is het daarmee ook het oudste Nederlandse woord? Vanaf ongeveer de vijfde eeuw na Christus spreken we van het Nederlands als zelfstandige taal. Voor die tijd maakt de taal die…

Waar komt ‘ladderzat’ vandaan?

Ladderzat betekent ‘zeer dronken’. Het eerste deel van de samenstelling heeft, net als bijvoorbeeld in straalbezopen, stomdronken en apezat, een versterkend effect. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) vermeldt in 1911 een werkwoord ladderen, dat in de studententaal van toen ‘iemand op een ladder thuisbrengen’ betekent. Iemand die ladderzat is, is dus iemand die zo…

Da’s geen klein bier!

Wat woordenboeken ons vertellen over bier van vroeger.

Wat is de betekenis van -sel in woorden als ‘deksel’, ‘raadsel’ en ‘verschijnsel’?

Met het achtervoegsel -sel worden in het Nederlands vooral zelfstandige naamwoorden gevormd uit werkwoordstammen. Bijvoorbeeld: het zelfstandig naamwoord deksel ontstaat uit het werkwoord dekken door het achtervoegsel -sel aan de stam dek toe te voegen. De betekenis van -sel kan per woord verschillen: Het geeft het product of het resultaat aan van de handeling die…

Sinds wanneer bestaat er een standaard­spelling?

De spelling-Siegenbeek (1804) is de eerste officieel vastgelegde spelling van de Nederlandse taal. Het welbekende Groene Boekje maken we pas vanaf 1954. Onze eerste officiële spelling ontleent zijn naam aan Matthijs Siegenbeek. Deze hoogleraar kreeg van de overheid de opdracht een uniforme spelling op te stellen. Volgens hem moest de spelling zoveel mogelijk de uitspraak…

Wat is ‘moederziel’ in de uitdrukking ‘moederziel alleen’ eigenlijk?

In de middeleeuwen kende men de uitdrukking al moeder ene. Daarin betekende het woord ene ‘verlaten van, verlaten door’. Al moeder ene betekende dus ‘zelfs door zijn moeder verlaten’. Ene verdween in deze betekenis echter uit het actieve taalgebruik en werd in de zeventiende eeuw vervangen door het nog wel bekende alleen ‘eenzaam, verlaten’. Al…

Hoe is de betekenis van ‘achterbaks’ te verklaren en heeft ‘voorbaks’ dan ook bestaan?

Bak betekent in het Middelnederlands ‘rug’, vergelijk ook het Engelse back. Achterbaks betekende dus letterlijk ‘achter de rug van iemand’. Hierbij ontstond al vroeg een figuurlijke betekenis ‘stiekem; zonder dat iemand het ziet of merkt; buiten iemand om’. Het oudste voorbeeld van dit figuurlijke gebruik stamt uit de vijftiende eeuw. Omdat je rug alleen maar…

Waarom zeggen we ‘drieletter­woord’ en niet ‘drieletters­woord’?

De tussenklanken -s en -en in samenstellingen zijn niet zonder meer gelijk aan meervoudsuitgangen. Er is echter wel een relatie met het meervoud als je kijkt naar de systematiek. Woorden met een meervoud op -s krijgen nooit een tussenklank -en, tenzij het om woorden gaat die daarnaast ook een meervoud op -en hebben (bijvoorbeeld directeurskamer,…