Ieder jaar komen er duizenden nieuwe woorden, neologismen, bij. Onder neologismen worden niet alleen nieuwgevormde woorden verstaan, maar ook al bestaande woorden met een nieuwe betekenis en nieuwe leenwoorden. Veel neologismen zijn minder nieuw dan ze lijken, omdat meestal twee al bestaande woorden worden samengevoegd in een nieuwe samenstelling, bijvoorbeeld bomdatabank, fietssnelweg en hangoudere. Ook zijn er veel nieuwe samenstellingen waarin bestaande woorden verkort zijn, zoals in alcomobolist ‘automobilist die onder invloed van alcohol rijdt’, bionade ‘biologische limonade’ en romkom ‘romantische komedie’.
Neologismen in het WNW
Op het Instituut voor de Nederlandse Taal worden neologismen verzameld in digitale bestanden en beschreven in woordenboeken. Het Woordenboek van Nieuwe Woorden (WNW) is een online woordenboek speciaal gewijd aan neologismen. Het WNW neemt zowel de beklijvende neologismen als de kort bestaande nieuwe woorden op. Het is zinvol nieuwe woorden te beschrijven omdat ze taalkundig gezien vaak interessant in elkaar zitten. Bovendien lijken veel nieuwe woorden vaak op woorden die we al langer kennen. Ook vertegenwoordigen neologismen vaak een bepaalde tijd, bijvoorbeeld de financiële crisis, de coronapandemie of een periode van een kabinetsformatie.
Neologismen in het ANW
Een gedeelte van deze neologismen wordt ook opgenomen in het Algemeen Nederlands Woordenboek (ANW), een woordenboek van modern Nederlands. Niet alle nieuwe woorden worden in het ANW opgenomen, omdat veel neologismen maar kort gebruikt worden en weer verdwijnen, bijvoorbeeld veel nieuwe woorden op het gebied van mode, zoals jegging ‘jeanslegging’.
Blijvertjes of beperkt houdbaar?
Neologismen kunnen getest worden op ‘houdbaarheid’ met behulp van de FUDGE-test, een test die door de Amerikaanse taalkundige Allan Metcalf ontwikkeld is. De letters in het woord FUDGE staan allemaal voor een bepaald kenmerk; de letter F bijvoorbeeld staat voor ‘Frequentie’. Ieder nieuw woord kan aan de hand van vijf kenmerken of criteria beoordeeld worden. Lexicografen gebruiken de FUDGE-test als hulpmiddel om te bepalen welke woorden zij in een woordenboek opnemen en welke niet.
De neologismen die in het WNW en ANW worden opgenomen krijgen een definitie, maar worden hiernaast ook uitgelegd voor wat betreft hun vorm, bijvoorbeeld benoemd als samenstelling uit twee zelfstandige naamwoorden (bijvoorbeeld curlingouder). Ook worden de ‘leeftijd’ en de frequentie van het woord vermeld en de eventuele bedenker. Het WNW en ANW bieden dus een schat aan informatie voor onderzoekers van neologismen op onder andere morfologisch, etymologisch en lexicaal gebied.
Neologismen als woordenboeklemma
In de onlineversies van het WNW en het ANW is al een groot aantal neologismen als woordenboeklemma of als onderdeel daarvan opgenomen. Ook is het mogelijk om zelf de FUDGE-test te doen. Bovendien wordt op onze website iedere week een neologisme in detail behandeld in de rubriek ‘Nieuw woord van de week’.