De aflevering van het YouTube-programma BOOS over seksueel grensoverschrijdend gedrag en machtsmisbruik is met ruim 9 miljoen weergaven een kijkcijferkanon te noemen. Documentairemaker Tim Hofman liet in de uitzending enkele slachtoffers aan het woord die voor de camera durfden te zeggen wat er zich achter de schermen van RTL’s goed bekeken talentenshow The Voice afspeelde tussen hen en de coaches. Voor het laakbare gedrag van de laatsten bestond vroeger een fraai woord: putertieren.
Van oorsprong is dat woord de tweede naamval van de vaste verbinding puter tieren. Het eerste deel is afkomstig van het bijvoeglijk naamwoord pute ‘verdorven’, het tweede van het zelfstandig naamwoord tiere ‘aard, geaardheid’. De verbinding betekende dus eigenlijk ‘van verdorven aard’. Iemand die putertier(en) werd genoemd, was een zedelijk verdorven persoon.
Verdorven vrouwen?
Behalve het bijvoeglijk naamwoord pute staat er in het Middelnederlandsch Woordenboek ook een zelfstandig naamwoord pute, dat omschreven wordt als ‘hoer, lichtekooi’. Hangt dat woord toevallig samen met putertieren? Hoewel er vast middeleeuwers zijn geweest die het beroep van sekswerker verdorven zullen hebben gevonden, is die veronderstelling vermoedelijk niet juist. De woorden gaan volgens het Middelnederlandsch Woordenboek terug op verschillende Oudfranse woorden: pute respectievelijk put. Wel worden beide woorden beschouwd als de bron van het Franse woord putain, dat ‘hoer’ betekent.
Barmhartig
Het Middelnederlands kent verschillende verbindingen die net als putertieren tot één woord zijn versmolten. Voorbeelden daarvan zijn betertieren, quadertieren en siekertiere. Al deze woorden hebben gemeen dat ze uit de Nederlandse woordenschat zijn verdwenen. De enige uitzondering daarop vormt goedertieren. Met name in religieuze geschriften komen we dit enigszins plechtstatige woord nog wel eens tegen. De feitelijke betekenis was ‘van goede aard’, maar tegenwoordig gebruiken we het vooral in de zin ‘barmhartig, welgezind’.
De machtsmisbruikers uit de mediawereld zijn van hun voetstuk gevallen. Laten we hopen dat zij ervan doordrongen zijn dat hun afkeurenswaardige gedrag beslist niet door de beugel kan. Misschien zetten de woorden die Cornelis Everaert meer dan 500 jaar geleden neerschreef, hen daarbij op het juiste spoor:
Al heift myn leuen gheweist zeer putertier hier Hopic my te beteren.
- goedertieren in het Middelnederlandsch Woordenboek (MNW), in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) en in de Etymologiebank
- puteI in het MNW
- puteII in het MNW
- putertieren in het MNW, in het WNT
- tier in het MNW, in het WNT