Gisteren was het Prinsjesdag in Nederland, de opening van het nieuwe parlementaire jaar. Vanwege de renovatie van het Haagse Binnenhof verzamelen de leden van de Tweede en de Eerste Kamer zich in de Koninklijke Schouwburg, waar Eerste Kamervoorzitter Jan Anthonie Bruijn om 13.00 uur de vergadering opent. De koning is dan nog niet aanwezig: pas een kwartier later komt hij daar met zijn entourage in de glazen koets aan. Zou hij geen afscheid kunnen nemen van het prinsenkwartiertje?
Volgens het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) is een prinsenkwartiertje ‘een kwartiertje dat men te laat komt of te laat begint’. Daarbij geeft dit woordenboek slechts één citaat, uit 1893. Dat is zeker niet de oudste bewijsplaats van het woord. Delpher laat zien dat het bijna dertig jaar eerder al voorkwam in deze betekenis: ‘het zeekantoor [bleef] tot des avonds 7 uur, plus een prinsen-kwartiertje geopend’ (Nieuwe Rotterdamsche courant, 22 maart 1865).
Lui?
Het prinsenkwartiertje was heel gewoon in gemeenteraden en ook in de Eerste en Tweede Kamer was het niet ongebruikelijk om een kwartier na het afgesproken tijdstip te beginnen. De Arnhemsche Courant van 5 april 1876 meent dat dit te maken heeft met de volksaard van Nederland: ‘Lui is ons volk niet, maar haast maken is met ons nationaal karakter volkomen in strijd’. Daarom ziet de krant wel wat in het voorstel van twee volksvertegenwoordigers om de namen van Kamerleden die niet stipt op tijd zijn bij een vergadering, als straf te vermelden in de Staatscourant. De uren die volksvertegenwoordigers verloren laten gaan, behoren namelijk toe aan het volk. In het belang van het land moet daarom iedereen op tijd aanwezig zijn.
Grote vraag is natuurlijk hoe het prinsenkwartiertje aan zijn naam is gekomen. Helaas tasten we daarover in het duister. Zou het een voorrecht zijn geweest van de toenmalige Prinsen van Oranje om later op bijeenkomsten te verschijnen zodat hun verheven positie duidelijk werd benadrukt? Of zou prins in prinsenkwartiertje gebruikt worden in de algemene aanduiding voor een heel belangrijk iemand, voor iemand die het zich vanuit een hoge eigendunk meent te kunnen veroorloven om ergens te laat te verschijnen? We weten het niet.
Colleges en voetbal
Ook colleges aan universiteiten starten pas een kwartier na de aangegeven tijd, dus bijvoorbeeld niet om 9.00 uur precies maar pas om 9.15 uur. In het WNT wordt dit het professoraal kwartiertje genoemd, maar het staat ook bekend als het academisch kwartiertje. Vaak verving een universiteit het algemene woord academisch voor het bijvoeglijk naamwoord van de stad waar die onderwijsinstelling gevestigd was. Zo kom je dus ook het Leids kwartiertje, het Nijmeegs kwartiertje en het Leuvens kwartiertje tegen.
En hoewel zowel de TU Delft, de Erasmus Universiteit als de Universiteit Leiden tegenwoordig een campus in Den Haag heeft, zullen fans van de voetbalclub ADO Den Haag bij Haags kwartiertje niet snel denken aan een later beginnend college. Voor hen is dat het laatste kwartier van een voetbalwedstrijd waarbij zij luidkeels hun favoriete groen-gele club tot een slotoffensief hopen aan te zetten.
- academisch kwartier in het Algemeen Nederlands Woordenboek (ANW)
- prins in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)
- prinsenkwartier in het WNT
- prinsenkwartiertje in het WNT
- professoraal kwartiertje in het WNT