Waar denk je aan bij het werkwoord krijgen? Aan ontvangen waarschijnlijk, van cadeautjes of minder leuke zaken. In elk geval aan iets waar je zelf geen moeite voor hoeft te doen:
- Ze kreeg voor haar verjaardag een nieuwe fiets.
- Waarom krijg ik altijd de schuld?
- Die konijntjes krijgen veel te veel te eten.
- Krijg toch allemaal de kolere.
Je krijgt het niet altijd voor niks
Toch is het bij krijgen niet altijd zo dat het onderwerp van de zin er maar een beetje passief bij hangt. In de zinnen hieronder moet het onderwerp zelf aan de slag. We noemen dit de ‘resultatiefconstructie’:
- Ik krijg die schroef er wel uit.
- Krijg jij dat héle stuk taart nog opgegeten?
- We krijgen het samen voor elkaar.
Dat krijgen ook deze actieve betekenis heeft is niet zo vreemd, want het woord begon zijn loopbaan in de betekenis ‘door inspanning verwerven’ (en dat zien we nog terug bij krijgertje of krijgsmacht).
Hij krijgt er een deelwoord bij
Krijgen is dus van vele markten thuis. Niet alleen qua betekenis, maar ook op syntactisch gebied. Kijk maar eens naar deze zinnen:
- De schrijver kreeg de oorkonde uitgereikt.
- We kregen een flinke vergoeding aangeboden.
- Iedereen heeft een maatje toegewezen gekregen.
Met deze constructie drukken we de betekenis ‘ontvangen’ uit, waarbij we met een deelwoord kunnen specificeren hoe die overdracht plaatsvindt: aanbieden, uitreiken, toewijzen. Het opmerkelijke is dat we er in de voltooide tijd twee deelwoorden achter elkaar mee krijgen. De ‘semi-passief’ noemen we deze constructie: het meewerkend voorwerp van de actieve zin wordt er het onderwerp.
Lees meer over krijgen in de Algemene Nederlandse Spraakkunst.