Heb je ook wel eens last van wratten? En gaven je grootouders je dan het advies om er wortekruid aan te smeren? Wortekruid is een van de vele dialectnamen voor stinkende gouwe, een plant die bekend is om zijn genezende kracht om wratten te laten verdwijnen. De plant is onopvallend, maar is vooral te herkennen aan het oranjegele melksap bij het breken van een stengel of een blad. Het is dit melksap dat onze grootouders gebruikten tegen wratten. Door het sap verschrompelen ze en – met een beetje geluk – verdwijnen ze dan ook wel eens. Welke andere namen bestaan er nog voor deze plant en wat is de herkomst van die woorden?
Wratten en warten
Wortekruid is de West-Vlaamse uitspraak van wartenkruid, dat je vooral in Oost-Vlaanderen en het Brabantssprekende deel van België hoort. Wrattenkruid – wrat is de standaardtaalbenaming – wordt dan weer gezegd in de Brabantse en Limburgse dialecten. Het benoemingsmotief is duidelijk: het melksap van de plant wordt gebruikt in de strijd tegen wratten.
Stinkend goud
Uiterlijke kenmerken zoals kleur en geur van een plant zijn meestal ook van belang bij de naamgeving. Gouwe in stinkende gouwe – het woord is Standaardnederlands maar wordt in allerlei varianten ook gebruikt in de Nederlandse dialecten – is ‘goud’, en verwijst naar de kleur van het melksap. Naast stinkende gouwe heb je ook stinkende vergouwe. Die naam komt vooral in het oostelijke deel van Oost-Vlaanderen voor. Goudwortel wordt soms ook gebruikt. Dat de plant een onaangename geur heeft, blijkt uit de vele stink-namen. Behalve de stinkende (ver)gouwes hebben we ook gewoon stinkertjes, stinkkruid, stinkbloemen en stinkende mei. Deze namen zitten verspreid in het hele zuidelijk-Nederlandstalige gebied. Stinkende mei is eigenlijk stinkende melde. Deze naam verwijst waarschijnlijk naar de plaats waar de plant groeit. Ook rattenkruid dat hier en daar voorkomt zou met de geur te maken hebben, de geur schrikt immers knaagdieren af.
De melknamen verwijzen natuurlijk naar de melkachtige kleur van het sap. Ze komen vooral in West-Vlaanderen voor. Of moeten we eerder denken aan een vervorming van melde?
Seliadone
In West-Vlaanderen kennen de meeste mensen de plant als seliadone, een verbastering van de Latijnse wetenschappelijke naam Chelidonium. Vrij vertaald is dat zwaluwenkruid, een naam die heel zelden nog wel eens voorkomt in onze dialecten (zwalmekruid, zwaalmkruid, …). Men zegt dat die naam gegeven wordt omdat de plant begint te bloeien als de zwaluwen aankomen en stopt met bloeien als de zwaluwen weer wegtrekken. Seliadone komt frequent voor maar kent allerlei vervormingen: seliadoine, silidoine, seniadone, seniadine, … . We hebben het uit het Frans – chélidoine – overgenomen. Ook schel(d)kruid, schildkruid en misschien schijtkruid en varianten zouden hun herkomst te danken hebben aan deze Franse naam en ontstaan kunnen zijn omdat dialectsprekers de herkomst van het woord niet kenden.
Ogenklaar
In Nederland hoor je – vooral in het oosten – ogenklaar en hier en daar ogentroost. De plant is immers niet alleen bekend als volksgeneesmiddel tegen wratten, maar het sap werd in het verleden blijkbaar ook gebruikt bij oogproblemen zoals staar.
Pannenkoekenplant
Hier en daar heet de plant pannenkoekenplant of palullenplant omdat het kruid net als boerenwormkruid gebruikt wordt als pannenkoekenkruid. Palul is een van de West-Vlaamse namen voor een pannenkoek.
- Dialectwoorden voor stinkende gouwe in de Database voor de Zuidelijk-Nederlandse Dialecten (DSDD)
- Dialectwoorden voor stinkende gouwe in de PLAND
- Dialectwoorden voor stinkende gouwe in etymologiebank.nl
- Dialectwoorden voor stinkende gouwe in de woordenbanken e-WND en woordenbank.be
- Dialectwoorden voor stinkende gouwe in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)
- De Pauw, T. ‘De stinkende gouwe. Een veelbesproken plant’ (2002). In: WVD-Contact, jg. 16, nr. 2, p. 9-16. Ook verschenen op dialectloket.be