Pepernoten en kruidnoten worden in de praktijk vaak onder één noemer geschoven: pepernoten. Maar er bestaat wel degelijk een verschil tussen de twee sinterklaaskoekjes. Pepernoten zijn zachte, hoekige stukjes peperkoek en kruidnoten zijn knapperige, afgeplatte bolletjes speculaas. De ingrediënten zijn niet alleen anders, maar ook de smaak, de vorm en de structuur.
18e-eeuwse peperbollen
Het woord pepernoot (toen ook: peperneut) wordt in het historische Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) in 1920 omschreven als ‘klein gebak van meel en honing, suiker of stroop, met peper en andere kruiderijen, de grootte van eene hazelnoot en de gedaante van dobbelsteentjes hebbende, doch van boven meestal bolrond. In Z.-Ned. dikwijls peperbol genoemd.’ Het oudste citaat dat genoemd wordt komt uit 1773: “Tegen Sinterklaas worden er pepernoten gegooid.” Als tweede betekenis van pepernoot staat er in het woordenboek: ‘In Z.-Nederl. ook als naam voor eene soort van moppen, kruidnoten’. De verwarring tussen de twee is blijkbaar al zo oud als de sinterklaaslekkernijen zelf.
Peperkoekjes als medicijn
Het woord pepernoot komt dus rond de 18e eeuw voor het eerst voor in geschreven bronnen. Maar de voorlopers van de pepernoten waren al veel ouder. Vlak na de middeleeuwen in 1593 verscheen in het Medecynboec van Carolus Battus het eerste recept voor peperkoekjes, die ook suikerkoekjes of kruidkoekjes werden genoemd. Battus was arts en de koekjes werden aangeraden als hulpmiddel voor een sterkere maag. Dat lijkt vreemd, een medicijn dat in de loop van de tijd een lekkernij wordt. Toch heeft meer snoep een vergelijkbare weg afgelegd. Zo is borstplaat (vroeger ook: borstkoekje) ooit ontstaan als middeltje tegen het hoesten.
Peper en kruiden
De namen en ingrediënten voor kruidkoekjes, peperkoekjes en suikerkoekjes liepen dus nogal door elkaar, maar uit de oude recepten blijkt dat ze meer leken op zachte brokjes pepernoot dan op de harde kruidnootjes die we nu kennen. Overigens zit er niet altijd peper in pepernoten. Het woord peper kon namelijk heel breed gebruikt worden voor allerlei specerijen. Vanaf de 19e eeuw werd sinterklaas steeds uitgebreider gevierd, en sindsdien relateren we de gekruide ‘nootjes’ aan het feest van de goedheiligman.
Meer lezen
- pepernoot in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)
- pepernoot en kruidnoot in het Algemeen Nederlands Woordenboek (ANW)
- Wat is het verschil tussen pepernoten en kruidnoten? op de website van Onze Taal
- De geschiedenis van pepernoten en kruidnoten op eetverleden.nl
- Het verhaal achter het ontstaan van kruidnoten en pepernoten op isgeschiedenis.nl
- Waarom zijn we kruidnoten massaal pepernoten gaan noemen? op de website van de Keuringsdienst van waarde