Kom op met dat plichtwerk!

Feest voor het oor dat houdt van klassieke muziek: de Koningin Elisabethwedstrijd (KEW) is weer begonnen. België is er terecht trots op: de KEW is een jaarlijkse internationale wedstrijd voor uitvoerende muzikanten (afwisselend piano, viool, zang en cello). Nu en dan komt er een laureaat voorbij waar we later nooit meer wat van horen, maar de meesten hoeven na hun passage in Brussel niet eens meer beleefd te bellen bij de poorten van de internationale muziekpodia. Die zwaaien vanzelf open.

Tegelijk met het mooiste, komt ook het lelijkste weer boven water. Elk jaar in deze periode (behalve vorig jaar om welbekende redenen) schrijven de media, in weerwil van veroordelingen door hun taaladviseurs, over het plichtwerk. Dat is een nieuw en doorgaans bijna onspeelbaar werk voor solist en orkest, speciaal voor deze gelegenheid geschreven. Dit jaar wordt het Nocturne van de Franse componist Pierre Jodlowski. En dat draagt dus een woord waar elke taalgevoelige muziekliefhebber even een rilling van krijgt: het plichtwerk.

Ze moeten het bij het Genootschap Onze Taal, dat deze week negentig jaar geleden werd opgericht om germanismen uit het Nederlands te verbannen, aanvoelen als een kaakslag. Pflicht– is in het Duits een voorvoegsel dat je gebruikt om van allerlei dingen te zeggen dat ze voorgeschreven zijn: van Pflichtarbeit tot Pflichtübungen. De woorden zien er niet uit en ze klinken alsof ze worden uitgespuwd.

In het Nederlands zijn er haast geen samenstellingen met plicht- die een taak inhouden. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) kent wel plichtdicht (‘gelegenheidsgedicht’) maar vergelijkbare samenstellingen vind ik niet. Plichtrijm en plichtzang slaan op een in verzen gezette zedelijke vermaning. En voorts heb je natuurlijk woorden als plichtsbesef en plichtenleer.

En toch is plichtwerk niet nieuw. Delpher levert citaten vanaf het midden van de achttiende eeuw. Een mooie vond ik in een kinderboek uit het begin van de twintigste eeuw: “Nu Ralph hier is, zal en moet je eens van je plichtwerk worden vrijgesteld en tot ontspanning je hart ophalen aan je lievelingsvak.” (Fanny B. Irving, Zes meisjes). Plichtwerk stond tegenover liefhebberij of hobby, als synoniem voor een betaalde baan.

Werk betekent in deze samenstelling ‘arbeid’. In het huidige plichtwerk betekent het: ‘kunstwerk’, in dit geval: ‘compositie’. Ik ken geen kernachtig woord voor: ‘een muziekstuk dat voor alle deelnemers een verplicht nummer vormt op de speellijst tijdens een muziekconcours.’ Als u er ook geen kent of vindt, dan zullen we ’t maar weer met plichtwerk moeten doen. En hopen dat de muziek beter klinkt dan het woord.