Wildwest in de polder

Fraaie kop vorige week in de NRC: “Wildwest in de polder na overval”. Iedereen zal de beelden nog voor zich zien: overvallers schietend met automatische wapens, een woeste auto-achtervolging, politieagenten met getrokken pistolen rennend door de weilanden – het waren on-Nederlandse toestanden. Vandaar ook de vergelijking met het Wilde Westen.

Dit riep de vraag op sinds wanneer wij het Wilde Westen van de Verenigde Staten met dergelijke woeste taferelen associëren. Danken we dit aan vele cowboyfilms uit Hollywood, aan de boeken van Karl May of is dit beeld al ouder?

Het Algemeen Nederlands Woordenboek (ANW) definieert Wilde Westen als “het gebied in de Verenigde Staten ten westen van waar de eerste Europese kolonisten zich vestigden, waar nauwelijks of geen wetten golden en waar het recht van de sterkste heerste”. Wildwest ontbreekt in het ANW.

Van Dale somt bij wildwest- zeventien samenstellingen op waarvan er nu, in de berichtgeving over de Amsterdamse roofoverval, ook meerdere de revue passeerden. Denk daarbij aan woorden als wildwesttafereel en wildwesttoneel. Daarnaast vermeldt dit woordenboek deze definitie van Wilde Westen: “het westelijk deel van Amerika waar, vanaf de tijd van de eerste blanke kolonisten tot in de 19e eeuw, nog geen wettig gezag was”.

Welk gebied je sinds wanneer tot het Wilde Westen van de Verenigde Staten moet rekenen is onder historici onderwerp van discussie, maar in beeldvorming heb je het vooral over het gebied ten westen van de rivier de Mississippi in de tweede helft van de 19e eeuw. Daar konden immigranten en kleine boeren vanwege de zogenoemde “Homestead Act” van 1862 heel goedkoop land kopen en soms zelfs gratis krijgen. Dit leidde tot veel conflicten en oorlogen met de oorspronkelijke bewoners, toen nog Indianen genoemd. De Amerikaanse overheid deed wel degelijk moeite het gezag te handhaven, maar slaagde daar lang niet altijd in. Gevolg: veel outlaws, bankovervallers, premiejagers, corrupte sheriffs, koedieven en cowboys, toen een nieuw beroep.

Het duurde zeker niet tot Karl May of Hollywoodfilms voordat de verhalen over de wilde toestanden aldaar tot ons doordrongen. De gebeurtenissen in wat eerder het verre westen van de VS werd genoemd, waren in oostelijke Amerikaanse kranten een geliefd onderwerp. Bovendien werden ze geregeld nagespeeld op het toneel, vaak door de betrokkenen zelf. Sheriff “Wild Bill” Hickok speelde zijn vuurgevechten na. En Buffalo Bill verwerkte zijn avonturen in de ‘Buffalo Bill Wild West Show’, een groots circus waarmee hij zelfs in Europa optrad.

Het zal geen toeval zijn dat de vroegste bewijsplaats voor wildwest betrekking heeft op deze kleurrijke bizonjager, goudzoeker, pelsjager en verkenner, die in werkelijkheid William Frederick Cody (1846-1917) heette. In november 1887 schreef de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant deze korte boekrecensie:

Een prachtig prentenboek voor jongens voor ’t aanstaande St. Nicolaas feest is ongetwijfeld “Buffalo Bill”, verschenen bij L.J. Veen te Amsterdam. Het geeft afbeeldingen van het leven uit het verre Westen, gelijk het is voorgesteld op de “Wild-west-tentoonstelling” te Londen. De platen zijn goed geteekend en mooi gekleurd.

Ook een van de vroegste vindplaatsen voor de woordcombinatie wilde westen heeft betrekking op Buffalo Bill. In 1887 trad hij met zijn circus in Londen op ter gelegenheid van het jubileum van koningin Victoria. Het nieuws van den dag schreef toen over Cody:

Hij is lang van gestalte, heeft een energiek uiterlijk, en de lange haren met de eigenaardige wijze waarop baard en knevel gedragen worden, verraden dadelijk bij hem en de overige leden van den troep den Amerikaan uit het “wilde westen”.

De eerste Nederlandse vertaling van een wildwestverhaal van Karl May, een Duitse schrijver die nooit in de Verenigde Staten is geweest, verscheen bij mijn weten in 1891. Zijn verhalen hebben stellig bijgedragen aan de romantisering van het Wilde Westen, maar de woordcombinaties wildwest- en wilde westen waren toen al tientallen keren in Nederlandse kranten en tijdschriften te lezen geweest. Met meer dank dus aan Buffalo Bill dan aan Old Shatterhand en Winnetou, hoewel die nog populairder zouden worden.