Nieuwe WK-woorden: het Sambavoetbalwoordenboekje
Het wereldkampioenschap voetbal van 2014 heeft weer een heleboel neologismen, nieuwe woorden, opgeleverd. Het juichpak is al weken uitverkocht in Nederland, in België is wilmotsing een heuse internetrage, broekjesruilen is het nieuwe shirtjesruilen en in Brazilië, waar het allemaal gebeurt, wordt voor het eerst doellijntechnologie toegepast. Hoog tijd voor een overzicht van de nieuwe WK-voetbalwoorden: het Sambavoetbalwoordenboekje.
Mis je WK-neologismen in dit overzicht? Geef ze dan aan ons door! Verstuur een tweet met de hashtag #voetbalwoord of mail naar secretariaat@ivdnt.org.
5-3-2-systeem
ook wel verkort tot 5-3-2, spelsysteem dat Nederland tijdens het WK gebruikt, met vijf verdedigers, drie middenvelders en twee aanvallers. Vooral door de blessure van middenvelder Kevin Strootman zag bondscoach Louis van Gaal zich genoodzaakt af te stappen van 4-3-3, het als aanvallend en “typisch Nederlands” beschouwd spelsysteem met vier verdedigers, drie middenvelders en drie aanvallers (een centrale spits en twee vleugelspelers).
#twelftal
hashtag die op Twitter aan tweets over het WK wordt gehangen.
Außenbahnspiel
Duitse benaming voor het door Nederland gehanteerde 5-3-2-systeem. Zo genoemd omdat in dit spelconcept de vleugelverdedigers aan de zijkanten van het veld opkomen om de aanval te ondersteunen en die zijden van het veld dus als het ware als buitenbaan gebruiken.
Belfie
selfie van een juichende Belgiësupporter. Belfie kreeg dus een extra WK-betekenis, maar het woord was al bekend in twee andere betekenissen. Een belfie is ook een selfie van een persoon die aan het bellen is en een selfie van iemands achterwerk: dan is het woord verkort uit bum selfie. Na de uitschakeling van de Rode Duivels, zal het woord in deze betekenis waarschijnlijk weer gauw verdwijnen.
Belgischevlaglenzen
lenzen met de kleuren van de Belgische vlag. De lenzen zijn te koop via Lensworld en gaan een jaar mee.
bijtincident
incident tijdens de WK-wedstrijd Italië-Uruguay waarbij Uruguayaanvaller Luis Suárez de Italiaanse verdediger Giorgio Chiellini in zijn schouder beet.
bijtpak
ook wel Roy Donders bijtpak genoemd, pak dat beschermt tegen beten, bijvoorbeeld die van Uruguayaanvaller Suárez. Het pak bestaat niet echt, maar duikt vanaf 25 juni op internet op in gefotoshopte, grappige foto’s, nadat Luis Suárez op dinsdag 24 juni de Italiaanse verdediger Giorgio Chiellini beet. Dit bijtincident zou nog wel eens meer nieuwe woorden kunnen opleveren.
Brazuca
eigenlijk Adidas Brazuca, voetbal speciaal ontworpen voor het WK waarmee alle WK-wedstrijden worden gespeeld. De Adidas Brazuca is de opvolger van Adidas Jabulani, die tijdens het WK 2010 in Zuid-Afrika gebruikt werd. Brasuca is een informeel woord voor ‘Braziliaans’, maar de term wordt ook gebruikt om de nationale trots op de Braziliaanse manier van leven aan te duiden.
broekruilen
ook wel broekjesruilen of shirtjesruilen 2.0genoemd, het ruilen van de broek tussen twee spelers van verschillende teams na afloop van de wedstrijd. Tijdens het WK van 2014 zorgde een broekjesruil tussen een speler van Kroatië en een speler van Kameroen voor veel verbazing, maar het fenomeen is niet nieuw: in 2008 gebeurde het al eens op de Olympische Spelen. En niet alleen voetballers doen het: ook in de rugby werden er al eens broekjes geruild.
Brulfie
foto die iemand van zichzelf maakt terwijl hij brullend het Nederlands voetbalelftal aanmoedigt; selfie van een brullende Oranjesupporter. Veronica Magazine organiseert een wedstrijd: wie het leukst brullend op deze WK-selfie staat, wint een strandvakantie naar Brazilië.
Castrol Index
index waarin op basis van wiskundige formules wordt berekend wie de beste voetballers van het WK zijn. Sinds het EK van 2008 houdt de Britse firma Castrol, fabrikant van o.a. motorolie, de ranglijst bij. Het is dus geen gloednieuw woord, maar met dit WK is de index weer volop in het nieuws. Na de eerste ronde stond de Nederlander Arjen Robben op een vijfde plaats, voorafgegaan door de Colombiaan James Rodriguez, de Kroaat Ivan Perisic, de Braziliaan David Luiz en de Fransman Karim Benzema.
codewoord
speciaal woord dat 3 FM-luisteraars van het programma GIEL! bij elke wedstrijd van het Nederlands Elftal kunnen doorgeven en dat verslaggever Jack van Gelder vervolgens moet verwerken in zijn wedstrijdverslag. Het kiezen van een codewoord begint een ware traditie te worden. Dit WK werden onder andere bitterballenpolonaise en kamikazekonijn als codewoorden gekozen.
diabolica
klein toetertje dat een geluid van 98 decibel kan produceren. De diabolica is ontworpen door twee jonge Belgen en is in geluid vergelijkbaar met het lawaai van een luide grasmaaier. De diabolica, die 9 euro kost, is een hit: er zijn al ruim 300.000 diabolica’s verkocht en bestellingen komen binnen uit allerlei landen en werelddelen.
doellijntechnologie
systeem van camera’s dat wordt gebruikt om te controleren of de bal al danniet over de doellijn is gegaan. Brazilië 2014 is het eerste wereldkampioenschap waar gebruikgemaakt wordt van doellijntechnologie met de bedoeling de scheidsrechters te ondersteunen. Door de camera’s wordt exact geregistreerd waar de bal zich bij de doellijn bevindt; zodra de bal in zijn geheel de doellijn passeert, krijgt de arbitrage een melding.
favéla
sloppenwijk in Brazilië. Dit WK valt vooral de uitdrukking een favélaatje doen op, voor ‘het bezoeken van een krottenwijk’. Een flink aantal spelers van Oranje, onder wie Ron Vlaar, besloot tot een dergelijk uitstapje, tot groot genoegen van de Brazilianen.
Fuleco
mascotte van het WK, te weten een geel-blauw driebandgordeldier dat zich kan oprollen als een bal en dat luistert naar de naam Fuleco, een mixwoord van de woorden futebol ‘voetbal’ en ecologia ‘ecologie’.
Gastgeberbonus
voordeeltje voor de thuisspelende ploeg. In de openingswedstrijd van het WK tussen Brazilië en Kroatië gaf de scheidsrechter al snel een penalty aan het gastland.
gouden pik
vooral in de uitdrukking een gouden pik hebben, veel succes, invloed of macht hebben. Taalkundige Ewoud Sanders gaat in de NRC Next van 25 juni wat verder in op de uitdrukking: al in Jan Wolkers’ Turks Fruit (1969) wordt die gebruikt, maar vooral als het om succes bij de vrouwen gaat. Later duikt de uitdrukking ook in het voetbal op: de vroegere bondscoach Dick Advocaat had een gouden pik, maar Louis van Gaal dus ook, aldus Arjen Robben. Jack van Gelder vroeg Van Gaal hierop of Robbens opmerking waar was, ‘Dat weet ik niet’, antwoordde Van Gaal, ‘Truus heeft dit nooit gezegd’. Sinds Van Gaals gouden keeperwissel circuleren er op internet veel plaatjes van een gouden pik met een krul erin; een verwijzing naar de achternaam van de reservekeeper Tim Krul.
groepsfase
fase in een sporttoernooi, bijvoorbeeld het WK, waarin deelnemers nog in groepen spelen. Een WK-groep bestaat uit vier verschillende landen, waarbij elk land eenmaal tegen elk ander land uit zijn groep speelt. Volgens het driepuntensysteem krijgt een land drie punten voor een overwinning, één voor een gelijkspel en nul voor een nederlaag. De eerste twee landen uit elke groep gaan door naar de volgende ronde.
hashflag
afkorting van een WK-land, bijvoorbeeld BEL of NED, die achter een hashtag op Twitter wordt gezet, waarna deze afkorting in een tweet verandert in de vlag van het betreffende land. Het woord hashflag is een mixwoord van de Engelse woorden hashtag ‘combinatie van het symbool # met een woord dat of afkorting die in tweets gebruikt wordt’ en flag. De hashflags zijn niet nieuw: ze werden voor het eerst door Twitter geïntroduceerd bij het WK in 2010 en waren toen al een groot succes.
Hollandse School, de ~
speelstijl die als typisch Nederlands beschouwd wordt en die zich kenmerkt door aanvallend, attractief voetbal. Als hoogtepunt van de Hollandse School geldt het spel dat het Nederlands voetbalelftal in 1974 op het WK in West-Duitsland liet zien: het totaalvoetbal, waarbij de spelers diverse posities kunnen innemen en er met een hoge balcirculatie gespeeld wordt. De defensieve speelwijze in Brazilië staat haaks op de Hollandse School, maar lijkt wel effectiever. Het totaalvoetbal heeft plaatsgemaakt voor “de totale mens”: in de visie van bondscoach Louis van Gaal is de groepsband essentieel en moet iedere speler zich daarom zo prettig mogelijk voelen, niet alleen op, maar ook buiten het veld. Om die reden liet hij toe dat familieleden kort voor de wedstrijd de voetballers van Oranje konden bezoeken.
huntelen
niet stuntelen; een wedstrijd beslissend afronden, zoals Klaas-Jan Huntelaar dat deed in de achtste finale Nederland-Mexico op 29 juni 2014. Huntelaar nam in de slotminuten van de wedstrijd een penalty en liet Nederland met 2-1 winnen van de Mexicanen. Het werkwoord huntelen was op Twitter gauw gevormd.
juichpak
oranjegekleurd huispak dat ontworpen is door de bekende ‘stylist van het zuiden’ Roy Donders. Het juichpak lijkt op een ouderwets trainingspak en wordt aangeboden door supermarktketen Jumbo: met speciale zegeltjes kun je sparen voor het pak. Het juichpak wordt ook WK-juichpak genoemd. Het pak is een grote hit en was binnen korte tijd uitverkocht. Jumbo kwam vervolgens met de juichpet (ook WK-juichpet) op de proppen: een oranje petje, al dan niet met zwart krullend haar, zoals dat van stylist Donders, eraan vast. Supermarkt Jumbo is niet de enige winkel die met WK-goodies of WK-gadgets komt: Albert Heijn heeft de Hup Holland Hamsters, maar ook de Rode Duivels Hamsters en supermarkt Plus biedt Toi Toi Tooi-veren, ook WK-veren, aan.
Ontwerper Donders en Jumbo komen ook met een kinderjuichpak.
juichtrauma
ook juichblessure genoemd, blessure of verwonding opgelopen tijdens het juichen bij een WK-wedstrijd. Vooral een gescheurde achillespees is een veel voorkomende juichblessure.
knock-outfase
fase in een sporttoernooi, bijvoorbeeld in het WK, waarbij de verliezer van een wedstrijd het toernooi direct moet verlaten. Dit woord is niet nieuw meer, maar omdat het Nederlands elftal deze fase nu ingaat, duikt het weer vaak op. Ook de woorden knock-outtoernooi en knock-outsysteem worden gebruikt.
Louis Geniaal
bijnaam van de Nederlandse bondscoach Louis van Gaal. De bijnaam dankt Van Gaal vooral aan de kwartfinale Nederland-Costa Rica, waarin hij vlak voor het verstrijken van de reguliere speeltijd doelman Cillessen wisselde voor penaltykiller Tim Krul. De succesvolle wissel wereld overal ter wereld als een geniale ingreep geprezen.
Messi
teckel die dagelijks te gast is in de WK-voetbaltalkshow Studio Brasil van de NOS. Messi is de hond van een NOS-medewerker, maar om het dier dagelijks in de show te laten figureren was een idee van journalist Hugo Borst. De teckel zou het huiskamergevoel in de studio vergroten, aldus Borst. Messi is zeer geliefd: dagelijks komen er zakken voer binnen van Messifans en veel studiogasten willen met de teckel op de foto. De teckel is vernoemd naar Lionel Messi, de beroemde Argentinië-aanvaller en heeft zelfs een eigen Twitteraccount: @TeckelMessi.
naarhuispak
rood huispak dat ontworpen is door de bekende ‘stylist van het zuiden’ Roy Donders, speciaal bedoeld voor de Spanjaarden, die in de eerste ronde van het WK uitgeschakeld werden, mede dankzij de verloren wedstrijd tegen Nederland. Op de zijkant van de broek staat in gele letters ‘Adios!’.
Origikapsel
vaak gespeld als Origi-kapsel, kapsel als dat van de 19-jarige Belgische aanvaller Divock Origi. Origi maakte het beslissende doelpunt in de wedstrijd tegen Rusland en viel ook zeer positief op in de Rode Duivelsmatch tegen Zuid-Korea. Origi heeft een zeer opvallend kapsel: aan de zijkanten van zijn hoofd is hij kaal, maar aan de haaraanzet heeft hij een opvallende geblondeerde streep, terwijl hij zwart haar heeft. Het Origikapsel is een ware hype: kapsalons in België kunnen deze Origigekte nauwelijks bijhouden.
penaltykiller
keeper die goed is in het stoppen van strafschoppen. Penaltykiller is geen nieuw woord, maar wordt na de acties van reservekeeper Tim Krul zeer vaak gebruikt. Van Gaal deed in de kwartfinale Nederland-Costa Rica iets ongebruikelijks: nadat er 119 minuten gespeeld waren en de stand nog steeds 0-0 was, besloot Van Gaal om in de strafschoppenreeks die volgde reservekeeper Krul in te zetten. Krul hield vervolgens twee penalty’s. Een dergelijke actie is eerder al door diverse trainers toegepast, bijvoorbeeld door Henk de Jong en Johan Cruijff, maar nog nooit op een WK.
persieing
rage op social media die bestaat uit het plaatsen van een foto waarbij iemand doet alsof hij een doelpunt maakt zoals Robin van Persie dat deed in de WK-wedstrijd tegen Spanje: een snoekduik waarbij de speler lijkt te zweven en koppend scoort. Kort na de legendarische overwinning van 1-5 op wereldkampioen Spanje was persieing al een hit. De Tilburger Remco van Buren verzon de hashtag “persieing”. Het woord is gevormd uit de achternaam Van Persie met –ing, naar het voorbeeld van de rage planking. Vergelijkbaar is een neologisme als hellebauting.
poldercatenaccio
verdedigend spelsysteem dat overeenkomsten vertoont met het systeem dat jarenlang door Italië gespeeld werd, het catenaccio, maar dat een Nederlandse tintje heeft doordat de vleugelverdedigers gemakkelijk kunnen overschakelen op aanvallend spel. Het woord stamt al uit 2009. Tijdens het EK voor vrouwen in Finland hanteerde bondscoach Vera Pauw een sterk defensieve speelwijze die door sportjournalist Willem Vissers in de Volkskrant als poldercatenaccio werd bestempeld.
postbodevoetbal
wijze van voetballen waarbij despeler de bal niet over een grote afstand naar een medespeler past, maar de bal als het ware persoonlijk komt bezorgen.
puddingmoment
moment in een WK-wedstrijd dat het spel ‘als een plumpudding’ inzakt. Volgens critici zouden vooral de kwartfinales veel puddingmomenten hebben gekend.
Robin van Perssinaasappelen
perssinaasappelen verkocht door Albert Heijn Kerckebosch, met op het reclamebord erbij een foto van Robin van Persie tijdens zijn snoekduik vlak voor zijn eerste doelpunt in de wedstrijd Nederland-Spanje. De Robin van Perssinaasappelen worden niet alleen verkocht: op internet circuleren ook veel gefotoshopte memes van deze vruchten. Sinaasappels komen uit Spanje, maar omdat het Nederlands elftal het Spaanse team in de WK-wedstrijd volledig uitgeperst zou hebben, doken er al gauw ook andere grappige foto’s met sinaasappelen op, niet alleen in combinatie met de beeltenis van Robin van Persie, maar ook met citruspersen.
sambaselfie
foto die iemand van zichzelf maakt terwijl hij of zij met vrienden op ludieke wijze de Oranjekoorts viert. De firma Heineken lanceerde deze actie in aanloop naar het WK-voetbal in Brazilië. In het woord sambaselfie verwijst samba naar de uit Brazilië afkomstige moderne dans.
sambashirt
shirt met kleine sambaballen erin verwerkt, waardoor het shirt geluid maakt. Het sambashirt wordt ook wel Heineken Sambashirt genoemd en is ontworpen door de bekende bierbrouwer. Het shirt is verkrijgbaar bij een krat bier. Illusionist Hans Klok heeft het shirt op magische wijze onthuld.
sexit
met een team uitgeschakeld worden in het WK nadat spelers van de bondscoach een seksverbod krijgen opgelegd. Vier landen waarbij ‘een robbertje tussen de WK-lakens’, aldus de NOS, niet toegestaan was, werden vrij snel uitgeschakeld: Rusland, Bosnië-Herzegovina, Chili en Mexico. De teams die nu nog in de race zitten, hadden geen strikte restricties op dit gebied opgelegd gekregen.
suarezie
foto die iemand van zichzelf maakt terwijl hij iemand anders bijt; selfie van een bijtend persoon. Het woord suarezie is een mixwoord van de naam Suarez en het woord selfie. De suarezie wordt ook wel bijtfie genoemd. Uruguayaanvaller Luis Suárez beet in de WK-wedstrijd tegen Italië de verdediger Giorgio Chiellini.
tompouce-index
index die aangeeft hoeveel Oranjetompoucen er zijn verkocht in de WK-periode. Deze index werd eerder ook al bijgehouden door GfK, een internationaal bedrijf dat markt- en consumentenonderzoek doet en onder andere verkoopcijfers van supermarkten bijhoudt.
vanishing spray
schuim dat na korte tijd verdwijnt en dat door de scheidsrechter bij vrije trappen gebruikt wordt om de plaats van de bal en, op 9.15 meter afstand, de plaats van het muurtje van de verdedigende partij te markeren. De spray, door de scheidsrechter in een holster gedragen, bevat butaangas. Zodra dit verdampt is, verdwijnt het schuimlaagje. In 2000 werd in de Braziliaanse competitie de vanishing spray al geïntroduceerd en tijdens de Copa América in 2011 werd het voor het eerst gebruikt in een competitie voor landenteams. Het WK in Brazilië is dus het eerste wereldkampioenschap waarop het grote publiek kennismaakt met dit fenomeen. De spray wordt in de volksmond ook wel scheerschuim genoemd. Tijdens de WK-wedstrijd Nederland-Spanje kreeg Oranjeverdediger Bruno Martins Indi de lachers op zijn hand toen de scheidsrechter per ongeluk met de spray op zijn schoenen spoot: de boze blik die Martins Indi trok bij dit spuitbusincident duikt veelvuldig op in memes op internet.
voetbalnagels
nagels gelakt in de kleur van een deelnemend WK-land.
Wilhelmusje
klein stoffen musje met een zin uit het volkslied het Wilhelmus op de staart. Het Wilhelmusje wordt verstrekt bij bepaalde producten in winkels op NS-stations. De Wilhelmusjes moeten de kennis van het volkslied vergroten.
wilmotsing
internetrage waarbij de foto van de Belgische bondscoach Marc Wilmots waarop hij juichend een vreugdesprong maakt, op grappige wijze gefotoshopt wordt, bijvoorbeeld door Wilmots te laten opduiken achter de torso van Poetin te paard of op de nek van een scorende Robin van Persie. De Belgische radiomaker Peter van de Veire riep via Twitter op tot #wilmotsing en een nieuwe trend was geboren.
WKavia
cavia, luisterend naar de naam Lotje, die paranormale gaven zou hebben en voorspelde dat Spanje vrijdag 13 juni zou gaan winnen van Nederland in het WK voetbal. Cavia Lotje zat er dus naast: eerdere voorspeldieren hadden meer succes: octopus Paul wist tijdens het WK van 2010 de uitslag van alle zeven wedstrijden van het Duitse team juist te voorspellen en bovendien de uitslag van de finale van Nederland tegen Spanje.
WK-gadget
gadget, vaak te verkrijgen bij een bepaald product in de supermarkt, die met het WK te maken heeft. Een WK-gadget wordt ook WK-goodie, oranjegoodie of oranjehebbeding genoemd. WK-gadgets zijn bijvoorbeeld de Hup Holland Hamster, de WK-veren en het juichpak.
WK-jurk
ook WK-jurkje genoemd, jurk speciaal ontworpen voor het WK. Dit kledingstuk is ook niet nieuw, want tijdens eerdere EK’s en WK’s werden er ook al speciale jurken gemaakt. Ook dit jaar circuleren er weer verschillende modellen en prints: eentje met de kleuren van de Nederlandse vlag, de sexy WK-superteamjurk van ontwerpster Olcay Gulsen en de HolánDress van Bavaria: een oranje jurkje dat ook binnenstebuiten te dragen is: aan de binnenkant zit een gele bloemenprint die de jurk iets tropischer maakt.
Wonder van Belo Horizonte, het ~
de historische, in Belo Horizonte gespeelde halve finale tussen Brazilië en Duitsland. De Duitsers verpletterden de Brazilianen met 1-7. In het eerste halfuur scoorden de Duitsers maar liefst vijfmaal. Nog nooit had Brazilië in een officiële wedstrijd met zulke grote cijfers verloren. Het Wonder van Belo Horizonte doet denken aan het Wonder van Bern. In 1954 won het toenmalige West-Duitsland totaal onverwacht in Bern het WK door in de finale favoriet Hongarije te verslaan.
Wonder van Lourdes, het ~
het wonderlijke herstel van de spelbepalende middenvelder Nigel de Jong. In de achtste finale tegen Mexico viel De Jong al na acht minuten uit met een scheurtje in zijn lies. De medische staf schatte in dat hij tijdens het WK niet meer in actie zou komen, maar voor de halve finale tegen Argentinië was De Jong voldoende hersteld om te spelen. Uiteindelijk speelde Nigel de Jong 62 minuten tegen Argentinië, dat Nederland in de penaltyserie uitschakelde.
W-woord
het als taboewoord beschouwde woord wereldkampioen (of wereldkampioenschap). Na drie Nederlandse overwinningen in de voorronde van het WK werd – door journalisten maar ook door bondscoach Louis van Gaal – al voorzichtig gerefereerd aan de mogelijkheid dat Nederland eindelijk na drie verloren WK-finales wereldkampioen zou kunnen worden. Het W-woord is niet gloednieuw: het Algemeen Nederlands Woordenboek (ANW) tekende het woord al op in 2013.
In 2012 maakte het INL al een EK-woordenboekje, met neologismen die rond dat EK opkwamen en allerlei andere voetbaltermen.