Eetbaar noemen we een doorzichtig woord: je kunt de betekenis van het woord achterhalen op basis van zijn delen, eet en –baar. Maar dat trucje werkt niet bij een woord als dierbaar. Dier+baar? Dat heeft niets met beesten te maken. Dierbaar noemen we ondoorzichtig.
Roekeloos
Veel woorden zijn niet helemaal doorzichtig of ondoorzichtig, maar liggen daartussen. Klakkeloos bijvoorbeeld, of roekeloos. Geen idee wat klak of roek hier betekent, maar ‑loos duidt erop dat er iets afwezig is.
Soms komt dat omdat de woorden waaruit een langer woord is samengesteld zijn verdwenen. Roeke betekende in het Middelnederlands zoveel als ‘aandacht, zorg’. Dier is een oude variant van duur (denk aan bestieren/besturen en rieken/ruiken). Beide woorden gebruiken we niet meer los.
Ontvrienden
Maar samengestelde woorden kunnen ook een specifieke betekenis krijgen, die niet helemaal uit de delen is af te leiden. Smakeloos kan gaan over erg flauw eten, maar gebruiken we vaker voor slechte grappen of opmerkingen. En ontvrienden doe je alleen met je digitale vrienden.
- Lees meer over doorzichtige en ondoorzichtige woorden in de Algemene Nederlandse Spraakkunst
- Hoe is het woord roekeloos ontstaan?