Schrik niet als er donderdag 31 oktober – Halloween – eng geschminkte kinderen verkleed als heks, spook of skelet aanbellen en op het moment dat de deur wordt geopend dwingend roepen: Trick or treat! Wie niets lekkers geeft, loopt het risico dat de kinderen kattenkwaad uithalen. Een traktatie geven op de uit de Angelsaksische landen afkomstige maar inmiddels ook in Nederland en België ingeburgerde feestdag is dus preferabel. Halloween gaat vooraf aan de dag die in de middeleeuwen ook wel eens werd aangeduid als heilichmisse of heiligermisse. Beide woorden zijn verkorte varianten van alre heiligen misse.
Ker(k)mis
Het woord misse (‘mis’) heeft in deze woorden niet de algemene betekenis van christelijke kerkdienst, maar verwijst hier naar de specifieke kerkdienst die op een bepaalde dag voor een heilige wordt gehouden. Bij uitbreiding had mis ook betrekking op een feest dat op die dag plaatsvond. Bekende voorbeelden zijn Kerstmis, de feestdag vanwege de geboorte van Kerst ‘Christus’, en kermis, oorspronkelijk de feestdag ter gelegenheid van de wijding van een kerk, waarbij de laatste k verdween.
De naam Halloween is voor het eerst gebruikt in het 16de-eeuwse Schotland. Het is een verbastering van All Hallows’ Eve. De Nederlandse vertaling ervan is Allerheiligenavond, dat wil zeggen de avond die voorafgaat aan Allerheiligen, de christelijke feestdag op 1 november die paus Gregorius IV in 835 had ingesteld ter nagedachtenis aan heiligen en martelaren.
Zonavond
Vooral in middeleeuwse teksten komen we het woord –avond vaker tegen in de betekenis ‘vooravond van een (kerkelijke) feestdag’. Als trefwoord geeft het Middelnederlandsch Woordenboek bijvoorbeeld palmavont, ‘de zaterdag voor Palmzondag’, paeschavont, ‘de avond of de dag voor Pasen’ en sonnenavont ‘zaterdag’. En wij genieten nu natuurlijk nog altijd van vastenavond, sinterklaasavond en kerstavond.
Huiveravond
Niet iedereen is blij met de toenemende populariteit van Halloween. De kritiek richt zich meestal tegen de commercialisering die ermee gepaard gaat. Winkeliers wedijveren met elkaar om hun etalages te versieren met spinnen, heksen, vleermuizen en angstaanjagende pompoenen.
Anderen ergeren zich vooral aan de introductie van onnodig Engelse woorden in het Nederlands, zoals Halloween. Op de puristische website – pardon webstek – vindpunt.nl staan 8000 overbodige en onnodige Engelse leenwoorden met 15.000 goede Nederlandse vervangers. In plaats van Halloween stelt vindpunt.nl als alternatieven Huiveravond en Griezelavond voor. Beide woorden leggen de nadruk op het enge en op het tijdstip van de gruwelijkheden – het tweede deel avond heeft hier dus de gewone betekenis ‘dagdeel’. Aan de religieuze oorsprong van het feest gaan ze voorbij.
Chrysanten
Als het woord Halloween bij iemand weerstand oproept dan is Allerheiligenavond een prima Nederlands alternatief. En wie moeite heeft met het griezelaspect van Halloween kan zijn huis prachtig versieren met allerheiligenbloemen of allerheiligenrozen ‘chrysanten’ en in plaats van pompoensoep allerheiligenkersen eten.
- Allerheiligen in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)
- allerheiligenbloem, allerheiligenroos en allerheiligenkers in het WNT
- Halloween op Etymologiebank
- heiligmis in het Middelnederlandsch Woordenboek (MNW)
- kermis in het MNW, in het WNT
- kerstavond in het MNW, in het WNT
- Kerstmis in het MNW, in het WNT
- Paasavond in het MNW, in het WNT
- palmavond in het MNW, in het WNT
- sinterklaasavond in het WNT
- zonavond in het MNW, in het WNT
- Vastenavond in het MNW, in het WNT