Afgelopen zondag hebben de Verenigde Staten, Oekraïne en Europese leiders in Genève overleg gevoerd over het 28 punten tellende vredesplan dat de Verenigde Staten samen met Rusland hadden opgesteld om de Russische oorlog tegen Oekraïne te beëindigen. Deze bijeenkomst heeft ervoor gezorgd dat het oorspronkelijke plan is teruggebracht tot negentien punten. Hopelijk leidt deze reductie tot een oorvrede. Een wat?
Gehoororgaan?
Een oorvrede is een plechtige belofte die iemand onder ede aflegde om geen wraak te nemen voor het hem aangedane leed. Over de oorsprong van het woord bestaan twee theorieën. Omdat het woord oorvrede voor het eerst opduikt in geschriften uit de 15e eeuw, denken sommige taalkundigen dat de woorden oorvrede en oorvede toentertijd niet afzonderlijk van elkaar zijn gevormd. Zij menen dat oorvrede een verbastering is van het veel oudere oorvede.
Andere taalkundigen geloven dat oorvrede eigenlijk hetzelfde is als oorvede, waar dus geen r in zit. Omdat dit laatste woord uitdrukt dat er geen vijandigheden meer plaats zullen vinden tussen strijdende partijen, lag de bijgedachte aan het woord vrede voor de hand en veranderde vede in vrede. Zo ontstond dus een samenstelling van de zelfstandige naamwoorden oor en vrede. Bij het woord oor moet je trouwens niet denken aan de nu nog gebruikelijke betekenis van het zichtbare gedeelte van het gehoororgaan maar aan die van erfgenaam; in die betekenis spel je het tegenwoordig als oir. Die laatste verklaring lijkt betere papieren te hebben. Ook in het Middelhoogduits bestond namelijk een vorm met een r – urfride. Bovendien was vrede in de middeleeuwse rechtspraak veelvuldig in gebruik als technische term, voor ‘vrede’ of voor ‘verzoening’.
vredelievend
Het Middelnederlandsch Woordenboek kent bijna twintig trefwoorden met vrede als tweede deel. Tussen de samenstellende delen bestaan – zoals wel vaker het geval is bij samenstellingen in het Nederlands – verschillende betekenisrelaties. Het eerste woord kan bijvoorbeeld iets vertellen over de strijdende partijen die vrede hebben gesloten. Bij een achterkindsvrede hebben kleinkinderen zich bijvoorbeeld met elkaar verzoend. Het woord jaarvrede geeft juist de duur van de vrede aan, een tijdelijke wapenstilstand van een jaar dus. Bijzonder is ook de gijzelvrede, waarbij bestuurders gijzelaars namen om een voorlopige wapenstilstand op te leggen aan strijdende partijen. Pas wanneer die de strijdbijl hadden begraven, kregen de gegijzelden hun vrijheid terug. Bij de handvrede stond dan weer de manier centraal waarop vrede werd gesloten: tegenstanders bekrachtigden hun verzoening met een handslag.
Als je de moderne trefwoorden in het Woordenboek der Nederlandsche Taal die eindigen op vrede – 99 maal – afzet tegen die waarvan het tweede deel bestaat uit oorlog – 84 maal – dan zien we dat lexicografisch gezien de vrede zegeviert. Laten we hopen dat ook op het mondiale strijdtoneel de wapens worden neergelegd en er geen middeleeuwse schampvrede maar een duurzame vrede tot stand wordt gebracht.
- achterkindsvrede in het Middelnederlandsch Woordenboek (MNW)
- gijzelvrede in het MNW
- handvrede in het MNW, in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)
- jaarvrede in het MNW
- oir en oor in het MNW
- oorvede en oorvrede in het MNW
- schampvrede in het MNW