Na het overlijden van paus Franciscus op Tweede Paasdag moest de rooms-katholieke kerk in een conclaaf op zoek naar een opvolger. Bij de vierde stemronde verkozen de 133 aanwezige kiesgerechtigde kardinalen – allen jonger dan 80 jaar oud – kardinaal Robert Francis Prevost tot pontifex maximus. Nadat Prevost zijn verkiezing had aanvaard, nam hij de naam Leo XIV aan.
Voorbestemd
Voor sommigen kwam de keuze voor Prevost als een verrassing. Cultuurtheoloog Frank Bosman van de Universiteit van Tilburg dacht eigenlijk dat het geen Amerikaan zou worden, omdat het nooit een Amerikaan wordt. Maar liefhebbers van oude woorden zullen minder verbaasd zijn geweest. Met zijn wereldlijke achternaam Prevost was hij min of meer voorbestemd om het ambt te bekleden.
Het woord prevost – vaker gespeld als prevoost – heeft het Nederlands overgenomen uit het Oudfrans. Die vorm gaat terug op het Latijnse praepositus. Daarnaast kende het Oudfrans – met een ander voorvoegsel – de vorm provost, waaraan het Middellatijnse propositus ten grondslag lag. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) behandelt het woord prevost en tal van spellingvarianten onder het lemma provoost. De eerste drie betekenissen, die betrekking hebben op personen, waren al verouderd in 1943, toen het woordenboekartikel geschreven werd.
Bestuurder en dienaar
De eerste, algemene betekenis van provoost was bestuurder of beheerder. De overeenkomst met het ambt van paus is snel gelegd, want de belangrijkste taak van Leo XIV is het om de kerk te leiden en het geloof te bewaken.
Veel vaker kwam het woord provoost toentertijd voor als aanduiding voor een zekere gerechtelijke ambtenaar, hetzij een baljuw hetzij een gerechtsdienaar. Hij werd ook wel roedrager genoemd, omdat hij als teken van zijn waardigheid een rode, doornachtige roede kon dragen. Een roede draagt de paus niet, maar om zijn voorname positie te benadrukken vertoont hij zich bij officiële gelegenheden vaak met de ferula of pauselijke kruisstaf.
Als derde, verouderde, betekenis van provoost geeft het WNT ‘naam van zekere militaire ambtenaren’. Het kon dan gaan om een bevelhebber van een legerafdeling, een ambtenaar die de militaire tucht in een legerplaats of kazerne handhaafde of een scheepsonderofficier die belast was met het toezicht op de gevangenen aan boord. Het kan toch haast geen toeval zijn dat Robert Prevost van 2002 tot 2014 prior-generaal, dus overste was van de gehele Orde van Sint-Augustinus?
Hoewel Prevost geen speaking name is – het woord zegt niets over het karakter van de naamdrager – heeft het er toch alle schijn van dat die achternaam op wonderlijke wijze voorspellende kracht bezit.
- ferula in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)
- generaal in het WNT
- provoost in het Middelnederlandsch Woordenboek (MNW), in het WNT
- roedrager in het WNT