Het is een illusie te denken dat het mogelijk is om in een woordenboek een complete beschrijving te presenteren van alle woorden die de Nederlandse taal rijk is, hoelang en met hoeveel redacteuren er ook aan zo’n woordenboek gewerkt wordt. Neem het immense Woordenboek der Nederlandsche Taal. Er zitten maar liefst 150 jaren tussen het plan voor dit woordenboek en de voltooiing ervan in 1998. En toch bevat het lang niet alle woorden die in de beschreven periode in het Nederlands zijn gebruikt.
Liefdeslied
Onlangs meldde een gebruiker ons dat hij op zoek was naar de precieze betekenis van romanciëren. Hij had het werkwoord niet kunnen vinden in onze woordenboeken. Inderdaad blijkt het daarin te ontbreken. Heel gangbaar blijkt het trouwens niet te zijn. In de miljoenen pagina’s die Delpher telt, zijn slechts een paar voorkomens van romanciëren te vinden. Opvallend daarbij is wel dat het in twee verschillende betekenissen is gebruikt. In Het Vaderland van 27 juli 1916 lezen we in een recensie van een muziekuitvoering:
Maar Schumann vraagt voor zijn Romance (uit het spanisches Liederspiel) een bariton in d. Denijs echter deed zijn best ook in c zoo amoureus mogelijk te romancieeren, maar ik geloof toch dat de geliefde de klanken van guitaar en larynx in d éérder verhoord zou hebben.
Dat de recensent in een en hetzelfde stuk spreekt van romance en romanciëren is geen toeval. Oorspronkelijk was een romance een verhaal in de Romaanse volkstaal. Later kreeg het de betekenis ‘verhalend lied of gedicht’, waarin het gevoel een belangrijk element vormde. De beroemde Nederlandse bariton Tom Denijs probeerde met dit lied vol hartstocht en liefde zijn gevoelen onder ‘klanken’ te brengen oftewel te romanciëren.
Verhalen
Een tweede betekenis van romanciëren gebruikt Het nieuws van den dag voor Nederlandsch-Indië op 29 november 1928. Daarin wordt de vraag gesteld of een romanschrijver zich met de geschiedenis mag inlaten. Het antwoord daarop luidt volgens de journalist:
Men mag het leven, zelfs het dood-gewoonste romanciëeren.
Hier moet romanciëren dus opgevat worden als ‘verwerken tot een roman’ of ‘behandelen als een roman’, een betekenis die het deelt met het werkwoord romaniseren (en met romantiseren). Iemand die een roman schrijft, noemen we ook wel een romancier (of bij een schrijfster: romancière). Dat woord komt wel voor in het WNT. Het oudste voorkomen van dit woord dateert volgens Etymologiebank al uit 1824.
Behalve romanciëren komt ook de i-loze vorm romanceren voor. De toenmalige kroonprinses Wilhelmina was er zeer bedreven in als zij met haar poppen speelde:
Ik zag hoeveel ze van een vindingrijke verbeelding gingen vergen, waar de spelen het karakter van werkelijk leven aannamen. En het verwonderde me, hoe snel de macht van romanceeren met succes ontwikkeld en uitgeoefend werd. (De Courant, 11 december 1908)
Dat zal haar zeker geholpen hebben om de eenzaamheid te verdrijven. Zij groeide op zonder leeftijdsgenootjes en werd klaargestoomd voor haar toekomstige taken als koningin der Nederlanden, een rol die zij bijna 58 jaar lang zou vervullen.
- romance in het Middelnederlandsch Woordenboek (MNW), in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)
- romancier in het WNT
- romaniseren in het WNT
- romantiseren in het WNT