Kreeg jij ook lelietjes-van-dalen of meiklokjes op 1 mei? Of kreeg je bosielekes of boslellekes? En waar krijg je muguetjes en snuivertjes? Het witte meiklokje wordt op 1 mei uitgedeeld om het einde van de winter te vieren. Het brengt de ontvanger geluk voor het volgende jaar; daarom worden ze ook wel porte-bonheur ‘geluksbrenger’ genoemd. In Frankrijk is de traditie om meiklokjes te geven nog heel bekend. En ook in België zijn er heel wat mensen die op die eerste dag van mei meiklokjes uitdelen aan vrienden en geliefden, zowel echte als virtuele.
Franse traditie
De traditie zou ontstaan zijn nadat koning Charles IX op 1 mei 1561 een bosje lelietjes-van-dalen kreeg om hem geluk en voorspoed voor het komende jaar te wensen. Wie de bloemen schonk, weet men niet, maar de koning was er zo blij mee, dat hij daarna op 1 mei alle vrouwen aan zijn hof een boeket meiklokjes gaf. Nu worden meiklokjes vaak geassocieerd met de Dag van de Arbeid, die 121 jaar geleden werd ingevoerd in de meeste landen van Europa.
Meiklokjes en lelietjes-van-dalen
Lelietjes-van-dalen hoor je vaker in Nederland dan in Vlaanderen, waar men vooral meiklokjes zegt. Lelie-van-dalen is een vertaling van de Latijnse naam Convallaria Majalis, waarin het eerste deel ‘vallei’ of ‘dal’ betekent. Majalis verwijst naar maius, de maand mei. Dodoens schrijft in 1618 al “in onse tijden is sij over al bekent met den naem Lilium convallium, dat is Lelie van de dalen oft Leliekens van den dale.” De naam verwijst naar de plaats waar de bloemen groeien. De benaming meiklokje verwijst naar de periode waarin de bloem bloeit en de bloeiwijze: de bloemetjes lijken net klokjes. Soms wordt meiklokje ook afgekort tot klokje. De bloeimaand levert ook nog een enkele keer het woord meibloemetje op in de Nederlandse dialecten, onder andere in Frans-Vlaanderen.
Boslelletjes of bosieletjes
De bloem groeit op schaduwrijke plaatsen; het bos is dus een ideaal plekje. En dat wordt ook weerspiegeld in een aantal namen zoals boslelie, dat je in Antwerpen en Belgisch-Limburg in allerlei varianten hoort. In de dialecten wordt lelie immers vaak verbasterd, met als resultaat boslellekes, bosielekes of bossenellekes. Rond Antwerpen was vroeger ellekes-van-travellekes bekend, maar die naam is blijkbaar oud, want hij komt enkel voor in dialectwoordenboeken. De informanten van het Woordenboek van de Brabantse dialecten hebben het niet meer ingevuld in de enquêtes. Het zou een verhaspeling zijn van leliekes van valleikes. Hier en daar hoor je ook dallelie.
Muguetjes
De meiklokjes heten in Vlaanderen vaak muguetjes, soms uitgesproken als mugeetjes. Muguet de mai is de Franse naam voor de bloem. De benaming muguet verwijst naar de sterke geur van de bloem. Het woord is afgeleid van muskus, de sterk riekende stof van mannelijke muskusdieren. Naast de vorm van de bloemen, de plaats waar je ze vindt of de periode waarin ze bloeien, kan dus ook de geur bepalend zijn voor de naamgeving.
Nog veel andere namen
De lijst met namen voor het meiklokje is lang. Hier en daar hoor je piepertjes, volgens Paque omdat de bloemen nauwelijks over hun bladeren heen kunnen piepen. In Antwerpen, in Zeeland en in de streek van Bergen-op-Zoom zegt men ook wel eens fiepertjes. Daarnaast bestaan ook perrebloemen, waarin perre volgens Debrabandere naar een afsluiting verwijst. Daarvan is perk afgeleid. Paque noemt ook nog de perkbloemetjes, die zo genoemd worden omdat ze altijd in groepen of perken groeien. In de Brabantse dialecten wordt het bloempje ook wel snuivertje of snuifbloemetje genoemd. Snuif is bekend in de volksgeneeskunde. De namen verwijzen naar de tot poeder gewreven, sterk geurende bloemetjes, die op cocaïneachtige manier gesnoven werden. Dat dit wel eens een niesbui tot gevolg had blijkt uit het oude Duitse dialectwoord Niesekraut. Wil je weten welke woorden in bepaalde regio’s gebruikt worden, kijk dan zeker eens naar de dialectkaarten van de Database van de Zuidelijk-Nederlandse dialecten of de Databank Plantennamen in de Nederlandse Dialecten van het Meertens Instituut.
Bronnen
- Lelietje-van-dalen in de etymologiebank.nl
- Zoek lelietje-van-dalen en varianten in de woordenbanken eWND en woordenbank.be
- Brok, H. (2006) Stinkend juffertje en duizendkruid. Volksnamen van planten. AUP, Amsterdam.