Op 6 januari is het in Nederland en Vlaanderen Driekoningen. Die religieuze feestdag wordt ook Epifanie genoemd. Die naam hoor je frequent in Scandinavische en Romaanse talen. Wat de dialectnamen voor deze feestdag in het Nederlandse taalgebied betreft is er weinig variatie. Driekoningen, waarbij drie en koningen uiteraard de typische dialectklanken van een bepaalde streek krijgen, wordt overal gebruikt. Daarnaast is vooral in West-Vlaanderen en het zuidwesten van Oost-Vlaanderen ook dertiendag nog in gebruik, zoals te zien is op de kaart van de Database van de Zuidelijk-Nederlandse dialecten (DSDD). Ook dertienavond komt voor, als naam voor de avond voor 6 januari. Dertien in dertiendag verwijst naar het aantal dagen tussen Kerstmis en Driekoningen.
Drie ‘koningen’
Volgens de christelijke overlevering zagen drie wijzen uit het Oosten kort na Jezus’ geboorte een ster aan de hemel. Caspar, Melchior en Balthasar volgden die ster tot in Betlehem, waar ze de pasgeboren Jezus aantroffen. Ze schonken hem goud, wierook en mirre. Deze gebeurtenis wordt jaarlijks herdacht op 6 januari.
Zingen
Een heel bekende traditie op dertiendag of Driekoningen is dat kinderen zich verkleden als drie koningen en met een ster van deur tot deur gaan om een driekoningenlied te zingen in ruil voor snoepjes of geld. Dat heet sterzingen of driekoningen lopen. Meestal zingen de kinderen ‘Drie koningen, drie koningen, geef mij een nieuwe hoed, mijn oude is versleten, mijn moeder mag het niet weten, mijn vader heeft het geld op de rooster geteld.’ Hier en daar is ook de naam zingertjesdag in gebruik.
Gemaskerd
In sommige plaatsen wordt dertienavond – de avond voor Driekoningen – ook uitgebreid door volwassenen gevierd. In het Oost-Vlaamse Maarkedal en Zingem gaan ze bijvoorbeeld verkleed aanbellen bij inwoners van hun dorp. Ze krijgen er dan vaak een drankje en het is de bedoeling dat de bewoners dan ook proberen te raden wie de gemaskerde figuren zijn. De gemaskerde koningen worden ook dertienavondzotten genoemd. In andere plaatsen bestaan er driekoningenoptochten. Heel wat van die traditionele driekoningenfeesten zoals de bommelsfeesten in Ronse of andere driekoningenoptochten zoals in ’s-Hertogenbosch worden nog elk jaar gevierd.
Driekoningenbonen
Een andere traditie is de gewoonte om een koning van de dag aan te wijzen. Dat gebeurt vaak met een driekoningentaart, een taart waarin een boon verstopt is. Wie de boon in zijn stukje taart aantreft, is voor één dag de koning en krijgt dan bepaalde rechten. Op andere plaatsen gebeurde het kiezen van de koning met een driekoningenbrief.
Meer lezen
- Dertiendag in de Database van de Zuidelijk-Nederlandse Dialecten (DSDD)
- Dertiendag in de woordenbanken e-WND en woordenbank.be
- Dertiendag in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)
- Dertiendag op Histories
- Jacobs, M. (2008), Driekoningen. In: Faro. Tijdschrift over Cultureel Erfgoed.