Categorieën
Uit de streek

edik

edik kent vele toepassingen én vele benamingen in dialecten.

Wie vandaag op de ecologische tour wil in Limburg, komt al snel bij edik uit: een scheutje in de wasmachine tegen kalkaanslag, een kopje bij het dweilwater voor glanzende vloeren, of een oud familierecept voor ingemaakte komkommers. Het Limburgse edik betekent azijn en is al eeuwenlang een vast ingrediënt in elk huishouden. Maar waar komt edik vandaan en hoe noemen we dit zure goedje in de andere dialecten?

Azijn en olie [afbeelding door congerdesign via Pixabay]

Edik, eek en eedje

In zowel Belgisch- als Nederlands-Limburg is edik een bekend woord voor azijn, zoals blijkt uit de kaart van de Zuidelijk-Nederlandse Dialecten (DSDD). Het woord is een oud leenwoord uit het vulgair Latijn atecum, dat door een klankverschuiving (metathese) naast het klassieke acetum bestond. Uit dit atecum onststond uiteindelijk etik en ettik. Deze vormen komen voor in het noorden en oosten van Nederland. De t verzachtte tot een d in edik.

azijn in de DSDD

Daarnaast zijn er varianten als eek of eik, waarbij de d uit edik is weggevallen – een typisch voorbeeld van d-wegval zoals we dat ook kennen uit boel dat van boedel komt. Hetzelfde gebeurde op een andere manier bij de minder bekende vorm eedje of eetje die eveneens in Limburgse dialecten voorkomt. Het klinkt als een verkleinwoord, maar is ontstaan uit het Middelnederlandse etic. De laatste klinker – de i – viel weg en de t en de k palataliseerden. Iets soortgelijks gebeurde met stratekijn dat straatje werd.

Azijn en azijl

Azijn is het huidige standaardwoord in het Nederlands, maar komt ook in vele dialecten voor. In Frans- en West-Vlaanderen hoor je daarnaast regelmatig azijl (uitgesproken als aziel), en soms ook gazijl (of gaziel), bijvoorbeeld in de omgeving van Kortrijk.

Dialectsprekers voegen soms spontaan extra klanken toe, zoals een r of n, wat leidt tot vormen als arzijn, arzijl of anzijn.

De vorm azijl is eigenlijk de oorspronkelijke. Het komt uit het Oudfranse aisil, dat op zijn beurt teruggaat op het Latijnse acetulum of acetilum – verkleinvormen van acetum, wat ‘zuur’ betekent. Die betekenis van zuur ligt nog altijd aan de basis van het woord azijn.

Waar komen woorden als azijn en edik vandaan? infographic Taal aan de wandel

Essig en eetje

In de Oost-Limburgse dialecten hoor je ten slotte vaak het woord essig en etsig. Dat is een directe ontlening uit het Duits, waar Essig de gebruikelijke term voor azijn is. Ook Essig is, net als edik en eek, terug te voeren op het Latijnse atecum.

Meer lezen


Meer lezen