Leiden staat komende weken in het teken van een nieuw festival: Letterlijk, een maand vol literaire activiteiten. Ter ere daarvan bespreken we in deze rubriek een letterkundige term, namelijk chronogram.
Een chronogram is een gelegenheidsgedicht waarin letters staan die je ook als Romeins cijfer kunt lezen (M = 1000, D = 500, C = 100, L = 50, X = 10, V/U = 5 en I/J = 1), en die bij elkaar opgeteld een jaartal opleveren. Dat jaartal heeft betrekking op het gedicht, en verwijst bijvoorbeeld naar het jaar waarin de gebeurtenis waar het gedicht over gaat plaatsvond. De letters die als cijfer gelezen kunnen worden staan vaak als hoofdletter geschreven, in een andere kleur weergegeven of groter afgebeeld. Een chronogram wordt ook wel jaardicht of jaartalvers genoemd.
Gedenksteen
Voormalig INT-taalkundige Dirk Geirnaert ontdekte in 2012 een chronogram op een gedenksteen in de Sint Jeroensbrug in Leiden. Op de steen wordt in een kort gedicht de intocht van de Geuzen in 1574 herdacht. Deze gebeurtenis is beter bekend als het Leidens Ontzet, dat nog elk jaar op 3 oktober in Leiden gevierd wordt.
Men VVas In groot VerdrIet
VVant eten VVasser nIet
En tVoLC Van hUnger sChreIden
Ten Laetst God nedersIet
En zUnt deVr deze VLIet
Broot spIz en dranC In LeIden
Als je alle getalletters in het vers verzamelt, vind je één keer een M (= 1000), dertien keer een V of U (= 65), negen keer een I (= 9), vier keer een L (= 200) en drie keer een C (= 300). Bij elkaar opgeteld is dat 1574, het jaar van het Ontzet (lees meer op erfgoedleiden.nl).