Het Instituut voor de Nederlandse Taal stelt de volgende historische woordenboeken online beschikbaar via één zoekapplicatie (meer informatie over de afzonderlijke woordenboeken vindt u door de onderstaande links te volgen):
- Oudnederlands Woordenboek (ONW) 500-1200
- Vroegmiddelnederlands Woordenboek (VMNW) 1200-1300
- Middelnederlandsch Woordenboek (MNW) 1250-1550
- Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) 1500-1976
- Woordenboek der Friese Taal (WFT) 1800-1975
Samen beschrijven ze de Nederlandse woordenschat van circa 500 tot 1976, en de Friese woordenschat van 1800 tot 1975. Voor alle taalgebruikers – van taalwetenschappers tot kruiswoordpuzzelaars – is deze woordenboekapplicatie een bron van kennis én plezier.
Zoeken: hoe & wat
U kunt in alle woordenboeken tegelijk zoeken, of in een selectie. U hoeft niet zelf te bedenken hoe een woord in een bepaalde periode werd geschreven: zodra u de moderne spelling intypt, komt u vanzelf bij de juiste historische trefwoorden terecht.
Er zijn vele manieren om te zoeken, bijvoorbeeld op (woordsoort van) trefwoorden, woorden in betekenissen of in citaten, op auteurs of binnen complete artikelen. (Zie voor de verschillende zoekmogelijkheden van de respectieve historische woordenboeken dit overzicht.) Ook kunt u zoeken binnen bronnenlijsten; deze bevatten onder andere informatie over auteur, titel, datering en herkomst van alle geciteerde werken.
Om taalgeografisch onderzoek te kunnen doen met behulp van citaten uit het ONW, VMNW en MNW moeten de Oud- en Middelnederlandse citaten op uniforme wijze gelokaliseerd zijn. Omdat de oorspronkelijke lokaliseringsinformatie in deze drie woordenboeken op verschillende manieren was weergegeven, is er in de Historische Woordenboeken online een overkoepelende categorisatie ontworpen (zie voor een uitgebreide beschrijving van dat systeem Mooijaart et al 2010).
In de onderstaande kennisclips leer je wat je allemaal kunt vinden in de Historische Woordenboeken en hoe je de betekenis van een oud woord opzoekt.
Koppelingen
De informatie in de woordenboeken wordt op verschillende manieren aan elkaar gekoppeld. Zo zijn er koppelingen naar de overeenkomstige trefwoorden in de andere historische woordenboeken, maar ook koppelingen tussen de gegeven citaten en de bronnen waaruit ze afkomstig zijn. Daarnaast zijn er externe links, die onderverdeeld kunnen worden in vier hoofdcategorieën: etymologie, dialectologie, afbeeldingen en overige informatie. Het aanbrengen van externe koppelingen wordt in de komende tijd voortgezet. Van tijd tot tijd worden er geactualiseerde versies van de historische woordenboeken online gezet.
Totstandkoming
Bijna alle woordenboeken zijn vervaardigd door het Instituut voor Nederlandse Lexicologie (INL), de voorloper van het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT). Alleen het WFT is afkomstig van de Fryske Akademy. Het ONW en het VMNW zijn geheel digitaal tot stand gekomen; het MNW en het WNT zijn eerst in boekvorm verschenen en later in een verrijkte digitale versie online beschikbaar gemaakt.
Hoewel ze af lijken, wordt er nog steeds gewerkt aan de woordenboeken. De digitale bestanden worden verbeterd, bewerkt en aangevuld om het de gebruiker zo gemakkelijk mogelijk te maken en optimale zoekmogelijkheden te bieden.
Opmerkingen of vragen?
Vindt u fouten in de woordenboeken, heeft u problemen met de applicatie of heeft u opmerkingen of vragen, mail dan naar servicedesk@ivdnt.org.