Vanwege een serververhuizing in het datacenter van de Universiteit Leiden is ivdnt.org op 27 november 2024 tijdelijk niet bereikbaar.
Onze excuses voor het ongemak!

Categorieën
Woordenboeken

Etymologische woordenboeken

Op het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT, toen nog INL) maakten we het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands (EWN). Daarnaast hosten we etymologiebank.nl: een website met alle belangrijke etymologische publicaties van het Nederlands verzameld.

/ Woorden­boeken / Etymologische woordenboeken /
English version

Etymological dictionaries

Words have histories. They come into existence, develop and adapt to changing circumstances. They may disappear again, after a brief or longer period of time. The research into the origins and history of words is a discipline called etymology.

The dictionaries

Etymological dictionaries specifically describe the origins of words. The most recent etymological dictionary is the Etymological Dictionary of Dutch (Etymologisch Woordenboek van het Nederlands – EWN), which was partially compiled at the former Institute for Dutch Lexicology (INL). Our dictionaries of Old Dutch and Middle Dutch similarly tend to include etymological information. A useful website is www.etymologiebank.nl, where information taken from a large number of Dutch etymological sources has been brought together and made accessible. The Dictionary of Contemporary Dutch (Algemeen Nederlands Woordenboek – ANW) also contains etymological information, but only for the new words (neologisms). The same goes for the dictionary of neologisms that we are in the process of compiling. The etymology of neologisms is often clearly determinable.

The etymology of etymology

The word etymology came to us, via Latin, from Greek and is a compound of the words étumo- ‘what is real or true’ en -logía ‘study, research’. So etymology is actually the search of the truth, essence or basis of a word. We do this by tracking a word back in time, trying to obtain the oldest form and the oldest meaning of a word, and to discover how it has developed into the word we know today.

Words in the course of time: smaller and greater changes

Some words have hardly changed throughout the years, others quite a bit. The word huis ‘house’, for instance, we already know from place names dating all the way back to the 8th century, when it was usually spelled hus. During that same 8th century the word woud ‘woods’ was written as walt.

Other Dutch words however were borrowed from foreign languages. These have often undergone more significant changes. The word hangmat (hammock), for example, entered the Dutch language as (Spanish) hamaca, but very soon changed into hangmak and eventually hangmat.

Tags: etymologie, lexicografie

Applications/products

Further reading

Woorden hebben een geschiedenis. Ze ontstaan, ontwikkelen zich en passen zich aan veranderende omstandigheden aan. Soms verdwijnen ze ook weer, na korte of lange tijd. De wetenschap die de oorsprong en geschiedenis van woorden onderzoekt wordt etymologie genoemd.

De woordenboeken

Etymologische woordenboeken beschrijven specifiek de herkomst van woorden. Het meest recente etymologische woordenboek is het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands (EWN) dat onder meer op het voormalige Instituut voor Nederlandse Lexicologie (INL) is gemaakt. Ook onze woordenboeken over het Oudnederlands en het Middelnederlands vermelden vaak etymologische gegevens. Op www.etymologiebank.nl is informatie uit een grote hoeveelheid Nederlandse etymologische bronnen verzameld en toegankelijk gemaakt. Ook in het Algemeen Nederlands Woordenboek (ANW) wordt soms etymologische informatie opgenomen, maar alleen bij de nieuwe woorden. Hetzelfde geldt voor het neologismenwoordenboek waar op dit moment aan wordt gewerkt. Bij neologismen is de etymologie vaak duidelijk te omschrijven.

De etymologie van etymologie

Het woord etymologie komt via het Latijn uit het Grieks en is samengesteld uit de woorden étumo- ‘het ware’ en -logía ‘studie, onderzoek’. Etymologie is dus eigenlijk het zoeken naar het ware, de kern of basis van het woord. Dat doen we door een woord terug te volgen in de tijd. We proberen op die manier de oudste vorm en de oudste betekenis van een woord te achterhalen, en uit te vinden hoe het zich heeft ontwikkeld tot het woord dat we nu kennen.

Woorden door de tijd heen: grote en kleine veranderingen

Sommige woorden zijn in de loop van de tijd weinig veranderd, bij andere woorden is er wat meer gebeurd. Het woord huis kennen we bijvoorbeeld al uit plaatsnamen uit de achtste eeuw, waar het meestal als hus geschreven wordt. Het woord woud ‘bos’ wordt in diezelfde achtste eeuw als walt geschreven.

Er zijn ook woorden die het Nederlands uit andere talen heeft geleend, en daar zijn de verschillen tussen het leenwoord en het in het Nederlands gebruikte woord soms groter. Het woord hangmat bijvoorbeeld: dat kwam via het Spaanse hamaca in het Nederlands terecht, maar is bij ons in heel korte tijd via hangmak tot hangmat verbasterd.

Tags: etymologie, lexicografie

Applicaties/producten

Meer lezen

Ga naar de inhoud