“De pen is machtiger dan het zwaard”. Die inmiddels gevleugelde uitspraak legt de Britse schrijver Edward Bulwer-Lytton zijn personage kardinaal de Richelieu in de mond in zijn toneelstuk Richelieu (1839). Bombardementen, raketaanvallen en artilleriebeschietingen vormen een belangrijke factor bij het behalen van een overwinning op een vijand. Maar de manier waarop verslag wordt gedaan van gevechtshandelingen is eveneens van grote betekenis. Rusland is zich dat terdege bewust. Zo mogen journalisten in Rusland de woorden oorlog en invasie niet in de mond nemen als zij berichten over het Russisch-Oekraïense conflict.
Keuze te over
Nederlandse journalisten zouden er geen moeite mee hebben om het woord oorlog te vermijden. De Nederlandse woordenschat kent daarvoor genoeg synoniemen. Als u in DiaMaNT de zoekterm oorlog intikt, ziet u dat er voor dat begrip in de afgelopen eeuwen tal van andere woorden in omloop zijn geweest. Een van die woorden is volkwijg. Volgens het Middelnederlandsch Woordenboek betekent het ‘oorlog’ of ‘(grote) veldslag tussen twee legers’. Het eerste deel van deze samenstelling behoeft geen toelichting: volk betekende ook toen gewoon ‘volk’. Maar het tweede deel kennen we niet meer. Het is afgeleid van het werkwoord wijgen ‘strijden’ en wijg betekent dan ook ‘gevecht’, ‘strijd’ of ‘oorlog’.
Wederopstanding
Na de middeleeuwen raakt wijg in onbruik, totdat het woord in de negentiende eeuw aan een kortstondig tweede leven begint. Zo gebruikt Guido Gezelle woorden als wijg, wijgvolk en wijglieden in zijn literaire werk om de sfeer van een oude periode op te roepen. En een andere bekende Vlaamse schrijver – Stijn Streuvels – introduceert vergelijkbare woorden als wijgtocht en wijgkamp. Het zijn fraaie 19e-eeuwse nieuwvormingen: uit het Middelnederlands zijn ze niet bekend. Wel vinden we in die oudere taalfase van het Nederlands woorden als wijgwapen ‘strijdwapen’, wijghuis ‘versterkte toren’ en wijgstad ‘slagveld’.
Het woord volkwijg en andere samenstellingen met wijg zijn alleen nog maar in historische woordenboeken te vinden. Laten we hopen dat ook het Russisch-Oekraïense conflict snel in de geschiedenisboeken kan worden bijgeschreven.
- volkwijg in het Vroegmiddelnederlands Woordenboek (VMNW), in het Middelnederlandsch Woordenboek (MNW), in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)
- wijg in het MNW, in het WNT
- wijgen in het MNW, in het WNT
- wijgwapen in het Oudnederlands Woordenboek (ONW)
- wijghuis, wijgstad in het MNW
- wijgkamp, wijglieden, wijgtocht, wijgvolk in het WNT