Digitaaljaar 2024: databanken van Nicoline

Nicoline van der Sijs mag dan de ‘koningin van de historische taalkunde’ zijn, zoals dagblad Trouw haar ooit – terecht – omschreef, maar dat betekent niet dat ze zich vooral in het verleden begeeft. Integendeel! Nicoline heeft een ongekend grote bijdrage geleverd aan de digitalisering van het (historische) Nederlands, door het samenstellen van talloze databanken en websites.

Woordherkomst

Neem de Etymologiebank, al jaren hét vertrekpunt om gedegen informatie te vinden over de herkomst van woorden. De website is door Nicoline opgezet in 2010 en brengt alle belangrijke etymologische publicaties van het Nederlands samen. Hiervoor heeft ze er destijds samen met een grote groep vrijwilligers voor gezorgd dat de gedrukte etymologische werken zijn gescand en overgetikt, zodat de informatie ook digitaal beschikbaar werd.

Invloed van het Engels

Een recenter en nog wat onbekender werk van Nicoline is het Nederlandse deel van de Global Anglicism Database, afgekort tot GLAD. De database bevat Engelse leenwoorden die voorkomen in maar liefst zeventien verschillende talen, waaronder Nederlands, Japans, Duits, Spaans, Grieks en Chinees. Op dit moment zijn er al meer dan 9.500 Nederlandse woorden met Engelse ‘roots’ toegevoegd. Het project is zo opgezet dat het uiteindelijk mogelijk is om de invloed van het Engels op de woordenschat van talen onderling te kunnen vergelijken. 

Onuitputtelijke lijst

Dit zijn maar twee van de vele voorbeelden. Om een indruk te geven van de omvangrijke bijdrage van Nicoline van der Sijs aan het digitale Nederlands, hieronder een selectie van de websites en databanken die (bijna allemaal) in beheer zijn van het INT.

• ‘Gekaapte Brieven’. Transcripties van 6000 brieven en andere documenten zoals rekeningen die in de zeventiende en achttiende eeuw als scheepspost aan Nederlandse schepen zijn meegegeven. 
• ‘The Digital Pallas’. De inhoud van Comparative Dictionary of All Languages and Dialects (1790-1791)
• ‘Database Geschiedenis Nederlandse Taalkunde’(DAGENTA)
• ‘English loanwords in Dutch’, in: Global Anglicism Database (GLAD)
• ‘Couranten Corpus’. De grootste verzameling 17e-eeuwse Nederlandse kranten
• ‘Transcriptor 2.0’. Online tool voor de transcriptie van Russische en Oekraïense namen en woorden.
• ‘EDGeS Corpus’, een parallel historisch bijbelcorpus met 36 bijbels in vier talen (Engels, Nederlands, Duits, Zweeds), samengesteld door Evie Coussé, Gerlof Bouma en Nicoline van der Sijs (log-in via https://opus.nlpl.eu/) 
• ‘Vragenlijstenbank’. Alle vragenlijsten en vragen over dialectgebruik, volkskunde en naamkunde die door het Meertens Instituut tussen 1931 en 2005 zijn uitgezonden aan informanten.
• ‘Corpus Laatmiddel- en Vroegnieuwnederlands’ (CLVN), samengesteld door Ans van Kemenade, Margit Rem, Nicoline van der Sijs en INT
• ‘Uitleenwoordenbank’. Nederlandse woorden die door andere talen zijn overgenomen, de zogenaamde uitleenwoorden.
• ‘eWND’ (elektronische Woordenbank van de Nederlandse Dialecten).
• ‘Meertens Kaartenbank’, samengesteld door Joep Kruijsen en Nicoline van der Sijs.
• ‘Etymologiebank’. Alle belangrijke etymologische publicaties van het Nederlands samen.
• ‘Dutch vocabulary’, in: World Loanword Database (WOLD).
• 250 digitale tekstuitgaven, o.a. van tien historische bijbels, sinds 2007 vervaardigd met behulp van vrijwilligers en in samenwerking met Hans Beelen, beschikbaar bij DBNL en gedeponeerd bij DANS.

*En eigenlijk nemen we ook niet écht afscheid van Nicoline: ze zal nog als gastonderzoeker aan verschillende INT-projecten blijven werken. Gelukkig maar!