Een kleine stap voor de mensheid, maar een reuzenstap voor de Vondelstudie: historicus Vincent Klooster vond onlangs in het archief van de familie Cazius een onbekend gedicht van Vondel. De beroemde 17e-eeuwse dichter schreef het in 1667 na het overlijden van de achtjarige Geertruidt Hinloopen Vermaes. In de laatste strofe richt Vondel zich tot de diepbedroefde moeder. Daarin komen we in de tweede regel het woord genan tegen:
Bedruckte moeder, troost u dan
dat uwen vrucht bij haer genan
in glori leeft, gelijck herboren.
sij volght de maet der englekooren.
Genan? Zou dat geen transcriptiefout zijn? Nee, genan – soms met een toegevoegde t: genant – betekent in eigenlijke zin ‘naamgenoot, iemand die dezelfde naam draagt’. Al vroeg in de 17e eeuw kon het woord ook gebruikt worden om personen aan te duiden die hetzelfde beroep uitoefenen; later krijgt het dan ook de betekenis ‘genoot, gezel, makker’.
In het Middelnederlands komt het woord voor als genamene én in de samengetrokken vorm genamne. Onder invloed van de daaropvolgende n is de m in genamne veranderd in een n: genanne. Taalkundigen noemen dat regressieve assimilatie.
Name
Het woord genanne is oorspronkelijk dus een samenvoeging van het zelfstandig naamwoord name en het voorvoegsel ge-, dat ‘samen’ of ‘mede’ betekent. We treffen dat voorvoegsel ge– ook aan in de woorden gebuur (eigenlijk ‘medeburger, nabuur’, later en nu nog in Belgisch Nederlands ‘buurman’), gespeel (‘speelgenoot’), gemaal (eerst ‘verloofde’, daarna ‘bruidegom’ en tot slot ‘echtgenoot’) en gezel (eigenlijk ‘zaalgenoot’, ‘huisgenoot’).
Terug naar het gedicht van Vondel. Bij welke naamgenoot leeft Geertruidt nu “in glori”? Dat kan niemand anders zijn dan de heilige Gertrudis van Nijvel (626-659). In de onderstaande strofe refereert Vondel aan de dag van de begrafenis:
Deze eer gebeurt haer in’t geklagh
dat sij, op Sinte Geertruijdts dagh,
het sterffelijck deel aent ’t graff wil schencken
daer wij haer uijtvaerdt bij gedencken.
De achtjarige Geertruidt werd dus in 1667 begraven op ”Sinte Geertruijdts dagh”, de sterfdag van die middeleeuwse heilige. Volgens de huidige Gregoriaanse jaarrekening is dat 17 maart.
- Genanne in Middelnederlandsch Woordenboek (MNW)
- Genamene in MNW
- Genan in Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)
- De ontdekking van het gedicht in NRC Handelsblad 9 oktober 2019
- De volledige tekst van het gedicht op Neerlandistiek.nl